Audycja w Radio Łódź – krótka zajawka relacji ze spotkania Klubu Filozofuj w Łodzi.
Spotkanie rozpoczęło się od zwrócenia uwagi na istnienie wielu niejednoznaczności w dyskusji o wolnej woli. Zanim miałaby nastąpić jakakolwiek debata na temat wolnej woli, najpierw należałoby wyjaśnić pojęcia, które będą stosowane, tak by „pokonać przeszkody natury terminologicznej” – powiedział prof. Ryszard Kleszcz. Problem wynika z tego, że niekiedy myli się dyskusje o wolnej woli z dyskusjami na temat wolnego wyboru, co jest obecnie bardzo popularne. Nas natomiast będzie interesować wolna wola z punktu widzenia możliwości podejmowania swobodnych decyzji, niezdeterminowanych przez różne czynniki. Tak rozumianej wolnej woli przeciwstawiają się stanowiska deterministyczne, których można wyliczyć kilka stopni, począwszy od tego, który dopuszcza swobodę decyzji, a kończąc na tej wersji twardej determinizmu, która wyklucza jakąkolwiek możliwości podejmowania nieograniczonych decyzji.
Kiedy możemy mówić, że „decyzja jest wolna?” – zapytał prof. Ryszard Kleszcz. Po pierwsze wtedy, kiedy mam możliwość wyboru pomiędzy dwoma członami alternatywy i mieliśmy możliwość innego wyboru, niż tego, który rzeczywiście dokonaliśmy. Po drugie, możemy mówić o wolnej decyzji, wtedy, kiedy „decyzje i działania, które podejmuję podlegają mojej kontroli”. Po trzecie, to, na co się decyduję zależy ode mnie, to jest moim wyborem i ja jestem tego sprawcą, a nie czynniki zewnętrzne. Tak rozumiana wolna wola, na co zwrócił uwagę prof. Kleszcz, nie odrzuca całkowicie determinizmu, bowiem nie podlega to większej dyskusji, że w jakimś stopniu jesteśmy zdeterminowani np. przez kod genetyczny czy środowisko w jakim się wychowywaliśmy.
W rozmowie, prof. Elżbieta Jung, zwróciła uwagę, że w dyskusjach średniowiecznych, Bóg posiadał wolną wolę, a człowiek nie miał żadnej wątpliwości, że ma wolną wolę, bo został stworzony na obraz i podobieństwo Boga, rozumnego i obdarzonego wolną wolą. Natomiast to, co istotne, dyskusje średniowieczne bardziej oscylowały nie wokół pytania, czy człowiek ma wolną wolę czy nie, a raczej, czy wybory mojej wolnej woli są autonomiczne względem rozumu, czy wola zależy od rozumu. Innymi słowy, czy decyzja zależy od osądu rozumu, czy też wola jest autonomiczna i sama podejmuje decyzje. Inną kwestią była relacja między moją skończoną wola a nieskończoną wolą Boga, której się jako istota przygodna nie mogę się oprzeć, a nieskończonej woli Boga nie da się niczym ograniczyć.
Fot. Rafał Tryścień
Prof. Kleszcz dodał, że następstwem debat średniowiecznych na temat atrybutów Boga oraz jego relacji do człowieka są współczesne dyskusje prowadzone na gruncie filozofii religii. Często sprowadzają się one do postawiania pytania o to, czy Boska wszechwiedza ma wpływ na moją wolną wolę, tj. czy przypadkiem, jeżeli Bóg wie, jak się zachowam, to tym samym znajomość mojego zachowania nie prowadzi do uznania, że nie ma miejsca na moją wolną wolę, bowiem zostało to przewidziane przez Boga.
W rozważaniach na temat wolnej woli nie można także zapomnieć jednego bardzo ważnego punktu, czyli hipotetycznego uznania, że nie mamy wolnej woli i jesteśmy skazania na determinizm w jego najtwardszej postaci. Zdaniem prof. Kleszcza można wyróżnić kilka płaszczyzn, na które determinizm miałby wpływ. Przede wszystkim można mówić o konsekwencjach antropologicznych i nie możliwości utrzymania pojęcia osoby, dla którego pojęcie wolnej woli jest zasadnicze. Na gruncie etycznym, trzeba byłoby stwierdzić, że w wyniku determinizmu nasze wszystkie decyzje są wyznaczone przez inne czynniki niż moja wola, i nie mogę być odpowiedzialny za jakiekolwiek moje działanie. W przypadku prawa, determinizm spowodowałby, że ze słownika prawnego usunięte musiałoby zostać pojęcie sprawstwa. Podobnie i na gruncie religii, szczególnie chrześcijaństwa, judaizmu i w jakimś stopniu islamu, także nie można byłoby mówić o odpowiedzialności za działanie. Wreszcie w praktyce, konsekwencją determinizmu byłaby konieczność zmiany języka, jakim się na co dzień posługujemy.
Dokonując subiektywnego podsumowania spotkania, do obejrzenia nagrania zachęcam każdą osobę, można dojść do wniosku, który może być właściwy dla refleksji nad rozstrzyganiem kwestii spornych w całej filozofii. Otóż, jakkolwiek można wysłuchać wielu argumentów nt. wolnej woli, wolnego, niczym niezdeterminowanego wyboru. Jakkolwiek można mieć wiele wątpliwości i trudności ze zrozumieniem różnych stanowisk. Tym jednak, co zawsze rewiduje nasze przemyślenia, jest praktyka codzienna. W świecie w jakim żyjemy nie ma miejsca na determinizm w twardym sensie, a przynajmniej każda z osób w większym lub mniejszym stopniu chciałaby decydować o sobie, móc podejmować jakąkolwiek decyzję dotyczącą niej samej. Nie jest to zdanie konieczne, to jednak, nie wydaje się, by nie było ono prawdziwe.
W celu wysłuchania całego spotkania, zapraszamy do zapoznania się z nagraniem.
Rafał Tryścień
Relację ze spotkania w wersji audio można pobrać lub odsłuchać:
Szczególne podziękowania dla:
- gości specjalnych – prof. Ryszarda Kleszcza, dr hab. Elżbiety Jung, prof. UŁ,
- Rafała Tryścienia – głównego organizatora spotkania, prowadzącego je i nagrywającego.
Dziękujemy wszystkim, którzy w jakikolwiek sposób nas wsparli. Spotkanie nie odbyłoby się w takiej postaci bez Waszej pomocy.
Podczas spotkania można było kupić egz. „Filozofuj!” w promocyjnej cenie.
Zachęcamy do obejrzenia relacji wideo ze spotkania.
Zob. relacje z innych spotkań Klubów „Filozofuj!”!
W dyskusji wzięli udział:
Dr hab. Elżbieta Jung, prof. UŁ – Kierownik Katedry Historii Filozofii UŁ. Specjalizuje się w filozofii nauki, historii filozofii średniowiecznej, historii myśli kobiet. Ostania książka Arystoteles na nowo odczytany. Ryszarda Kilvingtona „Kwestie o ruchu”. Konsul Honorowy Republiki Finlandii w Łodzi. Więcej informacji > tutaj.
Prof. dr hab. Ryszard Kleszcz – Katedra Logiki i Metodologii Nauk. Autor ponad 100 publikacji z zakresu rozmaitych dyscyplin filozoficznych, w tym 3 monografii, 3 książek redagowanych oraz artykułów publikowanych w wydawnictwach zbiorowych. Członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, Przewodniczący Oddziału Łódzkiego PTF, członek Polskiego Towarzystwa Logiki i Filozofii Nauki. Badania: epistemologia, filozofia analityczna, filozofia polska XX wieku, filozofia religii, metafilozofia, metodologia nauk humanistycznych. Więcej informacji > tutaj.
Spotkanie poprowadzi Rafał Tryścień z redakcji „Filozofuj!”.
Partnerzy
Patroni
Instytut Filozofii Uniwersytetu Łódzkiego
Polskie Towarzystwo Filozoficzne Oddział w Łodzi
Kluby „Filozofuj!” – to nowo tworzone nieformalne grupy współpracowników i sympatyków czasopisma „Filozofuj!”, organizujące w swoich miejscowościach imprezy (np. konferencje, spotkania dyskusyjne lub promocyjne) popularyzujące filozofię pod patronatem Redakcji „Filozofuj!”. Więcej informacji > tutaj.
User Review
( votes)
Skomentuj