Na początku Anna Tomaszewska opowiedziała o tym, co skłoniło ją do napisania książki oraz przedstawiła główne tezy i argumenty pracy. Główną motywacją Tomaszewskiej było zrozumienie relacji między oświeceniem i teizmem: jaką transformację musiała przejść religia, z czego musiała zrezygnować, aby wpisać się w racjonalistyczne kanony oświeceniowej myśli? W tym kontekście Tomaszewska przywołała tzw. afirmatywną interpretację filozofii Kanta, która podkreśla wagę religii dla autora Krytyki czystego rozumu. Uczyniła to jednak nie po to, aby rozwinąć i wzmocnić to ostatnio popularne stanowisko, lecz po to, aby wskazać na jego ograniczenia. Zdaniem Tomaszewskiej można się bowiem zastanawiać, czy dokonana przez Kanta redefinicja religii nie jest na tyle radykalna, że usprawiedliwia wpisanie filozofa w proces sekularyzacji i zbliża go do oświeceniowych radykałów pokroju Benedykta Spinozy i Johanna Christiana Edelmanna. I tak podkreślając radykalizm Kanta, lecz jednocześnie nie lekceważąc religijnego wymiaru Kantowskiej myśli, Tomaszewska wprowadziła korektę do standardowej typologii oświecenia, propagowanej np. w pracach Jonathana Israela, która wiąże oświeceniowy radykalizm z tendencjami antyreligijnymi.
Pierwszy komentarz wygłosił Wojciech Kozyra z Uniwersytetu Warszawskiego. Zwrócił uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze, zaakcentował wagę objawienia dla Kanta. Twierdził, że bez historycznego objawienia Jezusa z Nazaretu, ludzkość według Kanta nie osiągnęłaby właściwego jej obecnie stadium moralnego rozwoju i etycznej świadomości. Po drugie, Kozyra położył nacisk na historyczność Kantowskiego kościoła, problematyzując tezę zawartą w książce Tomaszewskiej, zgodnie z którą tzw. „prawdziwy kościół widzialny” u Kanta stanowi jedynie projekt, który dotychczas nie został jeszcze urzeczywistniony.
Następnie głos zabrał Diego Lucci z Amerykańskiego Uniwersytetu w Bułgarii. Lucci odniósł się krytycznie do standardowego podziału na „umiarkowane” i „radykalne” oświecenie. Podkreślił też deistyczne wątki w myśli Kanta, zastrzegając jednak, że Kant znacząco rozmijał się z deizmem o tyle, o ile odrzucał możliwość teoretycznych dowodów na istnienie Boga.
Ostatni komentarz był autorstwa Stephena Palmquista z Baptystycznego Uniwersytetu w Hong Kongu. Palmquist skupił się na obrazie Jezusa zawartym w książce Tomaszewskiej. Dowodził, że Autorka w niewystarczającym stopniu podkreśliła otwartość Kanta na możliwość, że Jezus Kanta jest Bogiem. Oprócz tego Palmquist zaznaczył, że Kantowskie umoralnienie chrześcijaństwa nie musi pociągać za sobą anihilacji religii, mogąc być wręcz krokiem na drodze ku jej bardziej dojrzałym formom.
W odpowiedzi na uwagi Wojciecha Kozyry Anna Tomaszewska zwróciła uwagę na problem upolitycznienia kościoła w czasach Kanta; wyraziła przekonanie, że zdaje się ono uniemożliwiać dostrzeżenie w historycznym kościele egzemplifikacji kryteriów Kantowskiej eklezjologii. Autorka zgodziła się z sugestią Diego Lucciego, że do pewnego stopnia Kantowska koncepcja religii przypomina deizm, gdyż to, co definiuje istotę religii, autor trzech Krytyk wywodzi z rozumu, umieszczając historyczne objawienie na „peryferiach” wiary religijnej. Tomaszewska zgodziła się ze Stephenem Palmquistem, że Jezus według Kanta może być rozumiany jako istota boska, o ile „boskość” polega na egzemplifikowaniu ideału moralnego, znanego każdej istocie wyposażonej w rozum. W tym sensie – odbiegającym jednak znacznie od dogmatów głównych wyznań chrześcijańskich – każda rozumna istota powinna i może dążyć do boskości.
Spotkanie zakończyła dyskusja pogłębiająca wątki poruszone w komentarzach do książki i odpowiedziach na nie, dotyczące między innymi historyczności Kantowskiego kościoła. Oprócz prelegentów seminarium zgromadziło uczestników ze Szwecji, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Kolumbii, Turcji, Stanów Zjednoczonych, Niemiec i Polski.
Opracowanie: Wojciech Kozyra
Skomentuj