Paul Moser, autor książki Surowość Boga. Religia i filozofia na nowo przemyślane – jeden z najwybitniejszych amerykańskich filozofów religii – wychodzi od stwierdzenia, że zło i nieszczęście nie tylko przytłacza swym ogromem pewnych ludzi, ale generalnie nasza ludzka egzystencja nie jest łatwa i w różnych momentach życia jesteśmy stawiani w obliczu nieuchronnej „surowości” istnienia. I chodzi tu nie tyle o doznawane zło, co raczej o zwyczajny trud, dyskomfort, stres i brak bezpieczeństwa, jaki towarzyszy ustawicznie naszemu życiu. Aby się z nimi uporać, człowiek może wybrać strategię akceptowania życia w „nieugiętej rozpaczy” i braku nadziei, albo uznać, że cała srogość i surowość życia jest dopuszczana przez Boga, i to – paradoksalnie – z powodu Bożej miłości względem ludzi. Główna teza książki sprowadza się do stwierdzenia, że podstawowy cel Boga może być dla nas nie do końca uchwytny, co powoduje, iż stawiamy przed Nim niewłaściwe oczekiwania dotyczące naszego ziemskiego życia. Takie podejście prowadzi do rozczarowania Nim, a nawet skłaniania się do postaw ateistycznych, gdy Bóg naszych oczekiwań nie spełnia. Dlatego powinniśmy z całą uczciwością skonfrontować się z pytaniem, czy uciążliwości i surowość naszego życia nie są koniecznym zabiegiem stosowanym przez kochającego nas Boga, aby wyprowadzić nas z błędnych wizji odnoszących się do Jego woli.
Moser przekonuje, że doskonałość moralna Boga może łączyć się z surowością wobec ludzi właśnie z powodów moralnych. Twierdzi, że doskonała miłość Boga względem ludzi domaga się, aby Bóg czynił wszystko co możliwe – nie stosując przy tym przymusu – aby nawet najbardziej uporczywie opierające się jednostki doprowadzić do zbawienia. Stąd też doświadczana w życiu zmienność, przemijalność, a nawet daremność naszych wysiłków, powinna skłaniać człowieka do poszukiwania właściwych motywów do wiary w Boga i dążenia do nawiązania z Nim relacji, która będzie ugruntowana w trwałej i niezmiennej miłości. Surowość życia dopuszczana przez Boga, jest zatem swoistą metodą moralnego „przesiewania” ludzi w planie odkupienia, w zgodzie z kryterium otwartości człowieka na Bożą miłość, której odkupieńczy sens odnajdujemy najpełniej w wydarzeniu cierpienia Jezusa Chrystusa w Ogrójcu. Toteż Boża Mądrość używa surowości, aby w sposób perswazyjny nakierować ludzi do pełnienia Bożej woli.
Centralnym punktem książki jest rozwinięcie pewnej wersji filozofii chrześcijańskiej, która odwołuje się do mądrości skoncentrowanej nie na szczęściu doczesnym, lecz na zbawieniu i życiu wiecznym. Filozofia ta skupia się nie tyle na myśleniu i argumentacji, co na życiu organizowanym przez Ducha Bożego i mającym formę Chrystusową. Święty Paweł, który był pierwszym eksponentem tego podejścia, podkreślał, że droga do prawdziwej przyjaźni z Bogiem prowadzi przez wewnętrzne zjednoczenie z Chrystusem, doświadczane w samotności i męce wyrażonej w tajemnicy Ogrójca. Egzystencjalna ważkość tej problematyki dla życia oraz świeże podejście do klasycznych tematów filozoficznych czynią tę książkę niezwykle inspirującą i pouczającą.
Paul K. Moser, Surowość Boga. Religia i filozofia na nowo przemyślane, tłum. M. Dobrzeniecki, PIW, Warszawa 2021, 320 ss.
Ryszard Mordarski – profesor filozofii na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Zajmuje się filozofią religii, filozofią polityki oraz filozofią polską. Lubi literaturę piękną oraz muzykę (w szczególności koncerty na skrzypce i wiolonczelę).
Skomentuj