Zdaniem dra Iana Leaska, zaistniały wówczas spór filozofów jest charakterystyczny dla wczesnego stadium „wykluwania się” nowoczesnej świeckiej polityki.
W 1696 toku John Toland, jeden z najważniejszych anglosaskich myślicieli przełomu XVII i XVIII wieku, opublikował pod swoim nazwiskiem dzieło Christianity Not Mysterious (rok wcześniej traktat ukazał się anonimowo). Zapożyczając pewne idee od Spinozy i Locke’a, Toland wykazywał, że w chrześcijaństwie nie może być niczego, co byłoby sprzeczne z rozumem lub było prawdą ponadrozumową (contra lub supra rationem). Nieznajomość przyczyn danego zjawiska nie czyni go niewytłumaczalnym, chrześcijaństwo nie może natomiast być ponad racjonalne, ponieważ nie miałoby sensu dla swoich wyznawców.
Treść traktatu Tolanda bardzo szybko stała się powodem publicznego wzburzenia. Autorowi Christianity Not Mysterious zarzucano socynianizm albo ateizm. W Dublinie, dokąd w 1697 roku uciekł Toland, dzieło zostało potępione przez parlament, a myślicielowi groziła egzekucja.
Należy pamiętać, że podobne kontrowersje otaczały wówczas Locke’owski traktat The Reasonableness of Christianity (1695). Słynny angielski filozof znajdował się pod dużą społeczną presją i we wspomnianym okresie kilkakrotnie musiał bronić swojego prawa do zajmowania się sprawami religii. Przebywający w Irlandii John Toland chciał skorzystać z patronatu Locke’a i obnosił się swoją znajomością z bardziej znanym myślicielem. Kiedy jednak w 1697 roku William Molyneaux odniósł się do zachowania Tolanda w liście do Locke’a, ten ostatni przestrzegł go przed autorem Christianity Not Mysterious i odmówił zaangażowania w jego sprawę.
Molyneux był wieloletnim korespondentem i akolitą Johna Locke’a, mimo to w sprawie Tolanda wykazał się dużą samodzielnością. W kolejnym liście przekonywał, że Toland padł ofiarą tych samych uprzedzeń religijnych, które dotknęły Locke’a. Jak pisał, przyzwolenie na to, aby świeccy sędziowie orzekali w sprawach dotyczących przekonań religijnych może mieć „niebezpieczne konsekwencje”. Świeckie sądy powinny mieć na celu utrzymywanie istniejącej umowy społecznej, a nie zbawianie dusz wolnomyślicieli – i dotyczyło to w tym samym zakresie dzieła Locke’a czy Tolanda, jak i innych traktatów poruszających sprawy religii.
Dr Leask wskazał, że w listach Molyneax do Locke’a z 1697 roku widać kulturowy „uskok tektoniczny” – religijny radykalizm Johna Locke’a miał granice, które gotowi byli przekroczyć jego uczniowie. Filozof nie chciał, jak młodszy od niego autor Listów do Sereny, naruszać status quo i „usuwać Boga ze świata” (ungodding the world). Molyneux i Toland byli natomiast bardziej „Locke’owscy” od samego Locke’a i chcieli zmienić zasady działania sfery publicznej, tworząc przestrzeń dla świeckiego myślenia o sprawach prawa i polityki.
dr Ian Leask
Spotkanie odbyło się w ramach projektu badawczego „Między sekularyzacją a reformą. Racjonalizm religijny końca XVII wieku i epoki oświecenia” realizowanego w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Oprac. Zespół badawczy projektu „Między sekularyzacją a reformą”
Organizator: Instytut Filozofii UJ przy wsparciu Narodowego Centrum Nauki
Patronat medialny: „Filozofuj!”
: Online – Microsoft Teams 17 grudnia 2020, 18:00–20:00 Strona internetowa organizatorówWydarzenie na Facebooku
Skomentuj