Czy dzieci mogą filozofować? Na to pytanie na łamach „Vreme” z powodzeniem odpowiada Miloš Jeremić, nauczyciel filozofii w liceum ogólnokształcącym w serbskim Požarevcu, który od dłuższego czasu prowadzi także zajęcia w szkołach podstawowych – „Filozofia dla dzieci” oparte na programie Matthew Lipmana.

Jeremić podkreśla jak istotną rolę odgrywa filozofia w rozwijaniu zaawansowanych funkcji kognitywnych, takich jak analiza, wartościowanie i umiejętność tworzenia, a także w kształtowaniu kompetencji osobowych. Filozofowanie przekształca myślenie młodego człowieka z pierwotnej surowej formy w myślenie krytyczne – z zadawania pytań rodzi się formułowanie problemów, osądzanie przechodzi w tworzenie wartościujących sądów, porównywanie w rozwijanie wnioskowania przez analogię. Uczniowie ćwiczą się w tworzeniu argumentów, przekształcaniu ich, śledzeniu argumentów innych, podawaniu kontrargumentów, a także rozwijają zdolności interpretacji i analizy.

Jeremić zauważa, że nauczyciele często obawiają się stosowania tzw. „modelu refleksyjnego” w nauczaniu, ponieważ konieczne jest wówczas zrzeczenie się kontroli nad treścią prowadzonych zajęć, a także swojej dominującej pozycji wobec uczniów. Taki model nauczania wymaga od prowadzącego, aby wspierał krytyczne myślenie, pluralizm poglądów, interdyscyplinarność, a przy tym, by nie narzucał własnych opinii i śledził argumenty uczniów bez względu na to, dokąd prowadzą. Zadaniem nauczyciela jest ciągłe prowokowanie do polemiki. Konieczność rozwiązania kłopotliwego problemu jest istotnym czynnikiem pobudzającym refleksję. Należy wywoływać u uczniów intelektualny dyskomfort.

Przykładową sytuację, w której nauczyciel prowokuje taki dyskomfort obrazuje jedna z lekcji prowadzonych przez Jeremića, którą opisuje on w „Metodički ogledi”. Bodźcem do dyskusji stało się kłopotliwe pytanie, na które należało udzielić odpowiedzi i podać jeden argument na jej poparcie. Pierwsze pytanie brzmiało: „Czy zawsze trzeba słuchać dorosłych?” Kiedy wszyscy jednogłośnie odpowiedzieli „tak”, powstała dość zniechęcająca dla prowadzącego sytuacja, ponieważ zabrakło miejsca na wywołanie poznawczego dysonansu. Nauczyciel pozwolił niektórym uczniom przytoczyć ich argumenty, a następnie zadał kolejne pytanie, które brzmiało: „Czy uwierzyłbyś/uwierzyłabyś swojemu tacie, gdyby powiedział, że rozmawiał z psem?” Teraz sytuacja wyglądała inaczej – połowa uczniów powiedziała „nie”. Trzecie pytanie odnosiło się do związku pomiędzy tymi dwiema odpowiedziami. Wywołało to ożywioną debatę. Jeremić podkreśla, że pierwsza reakcja na bodziec jest zawsze emocjonalna. Uczestnicy zajęć często są przestraszeni, źli, albo popadają w smutek. Uczniowie z powyższego przykładu przy drugim pytaniu zostali wprowadzeni w zakłopotanie. Po emocjonalnej reakcji nadeszła kognitywna i aktywowały się bardziej wymagające funkcje poznawcze, wówczas dzieci poczuły się zmotywowane do kontynuowania dyskusji. Zdarza się, że uczniowie odpowiadają na pytania, mówiąc „może”, „i tak i nie”, czy „pół na pół”, dodaje profesor. Tym sposobem zwalniają siebie z podania argumentacji i podjęcia decyzji co do zajmowanego stanowiska. Obowiązek powiedzenia „tak” lub „nie” może być w takim wypadku pożądanym bodźcem.

Jak przypomina Jeremić, filozofia nie jest dyscypliną zarezerwowaną dla mędrców. Powodzenie w jej nauczaniu zależy w dużym stopniu od metod. Profesor Jeremić powołuje się na przykład warsztatów prowadzonych przez australijskiego propagatora filozofowania z dziećmi, Tima Sproda, na których problem naukowy jest przedstawiany przy pomocy rozmowy o piłce nożnej. Uczniowie próbując go rozwiązać, przechodzą przez wszystkie etapy badania naukowego – formułują i weryfikują kolejne hipotezy. Nauczanie takim sposobem motywuje i bardzo angażuje uczniów.

Opracowała: Aleksandra Miloradović-Tabak

Zdjęcie: Pixabay

Źródła:

https://www.vreme.com/cms/view.php?id=1108625