Filozofia jest nauką kontrowersyjną, w której wszystko jest przedmiotem sporów (nawet sensowność samej filozofii), ponieważ jest ona ciągłym dyskursem o pytaniach ostatecznych (R. Spaemann). Pytania te mają tę szczególną właściwość, że na końcu dyskursu pozostają otwarte, a odpowiedzi na nie uruchamiają nowe kontrowersje, kolejne pytania i ruch myślenia zostaje ponownie wzbudzony. Jest to niekończąca się historia, w której uczestniczą filozofowie od czasów Platona, który przedstawił zestaw takich pytań inicjujących dyskurs, spór, wymianę argumentów. Forma tego dyskursu jest elastyczna; może być wzorowana na nauce; może być emocjonalną ekspresją postawy wobec świata; może być metodycznym kwestionowaniem wszystkiego, co się wie oraz wiele innych form, które we wspólnym mianowniku mają ciągłość dyskursu historycznego i kilka wyróżnionych centralnych punktów widzenia (rzeczywistość, świadomość, język), z których próbuje się opisać i wyjaśnić całość.
Taka filozoficzna próba myślenia o całości jest przedstawiona w Samotności myślenia, w formie bogatego i długiego eseju, który prowokuje do myślenia i dyskusji oraz budzi irytację, zaciekawienie, lub zdziwienie. Krótko rzecz ujmując, lektura stwarza nastrój do myślenia o pytaniu o sens życia jednostkowego i sens świata. Jest to właśnie pytanie ostateczne dotyczące podstawowej, rozpoznanej dopiero w nowoczesności, nowej kategorii myślenia – kategorii sensu. Co ciekawe kategoria ta jest charakteryzowana prawie wyłącznie negatywnie: czym sens nie jest i z jakimi innymi metafizycznymi pojęciami nie należy jego mieszać (cel, wartości, część-całość, przyczyna itd.) oraz jakie współczesne próby eksplikacji sensu zmierzały w dobrym kierunku, ale ostatecznie rozminęły się z … sensem (Heidegger, Wittgenstein, Adorno, Luhmann). Sens – według autora — jest metaforą, wygodnym narzędziem poznawczym do ujęcia indywidualnego Ja i jego codzienności, naznaczonej współczesnym natłokiem wiedzy, informacji i pomieszaniem dyskursów w szukaniu odpowiedzi na pytania ostateczne. Paradoksalnie, głównym przedmiotem eseju nie jest jednak sam sens życia i świata, ale pytanie o sens. Dlaczego to pytanie jest ważne, dlaczego musi się pojawić, dlaczego filozofia (zwłaszcza metafizyka) i wiedza naukowa omijają to pytanie lub udają, że je stawiają. Pytanie o sens nie mieści się w akademickim dyskursie filozofii, jest bowiem namiętnością, szukaniem miary dla przeżywania Ja w świecie. Autor nie daje odpowiedzi na pytanie o sens; opisuje tylko konieczność jego stawiana przez każdy myślący podmiot, wskazuje miejsca, gdzie nie należy go szukać (filozofia akademicka, wiedza naukowa, religia) oraz sugeruje, które odpowiedzi są zwodnicze, bo choć zawierają słowo „sens” rozmijaja się z intencją pytania ostatecznego.
Nie jest to systematyczny traktat filozoficzny, w którym główne pojęcia są wyraźnie zdefiniowane, sformułowane twierdzenia i logiczne uzasadnienia. Nic z tego! Forma do prezentacji rozważań została dobrana w taki sposób, aby wyakcentować subiektywny punkt widzenia, który w takim myśleniu jest nieusuwalny. Jest efektem zmagania z głównym pytaniem „autorskiego Ja” ze światem codzienności. Niepowtarzalny punkt widzenia jest zanurzony w egzystencjalistycznym nastroju, który jest stanem subiektywnym. Prawdopodobnie lektura Samotności myślenia może wytworzyć nastrój do stawiania pytań ostatecznych; może to być sartreowski nastrój „mdłości” w zderzeniu z absurdalnością świata i kresu każdego istniejącego Ja albo – co nie zostało uwzględnione w eseju – nastrój zdziwienia i pierwotnego zaufania że światło można jednak dostrzec w jaskini Platona.
M. Głowacki, Samotność myślenia. Dlaczego pytamy o sens?, Warszawa 2024.
Zbigniew Wróblewski – profesor filozofii, kierownik Katedry Filozofii Przyrody na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim JP II. Zajmuje się filozofią przyrody i etyką środowiskową. Właściciel psa.
Interesują Cię recenzje innych książek filozoficznych? Zajrzyj do naszego działu Omówienia i recenzje.
Prowadzenie portalu filozofuj.eu – finansowanie
Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu „Społeczna Odpowiedzialność Nauki II”.
Skomentuj