Filozofia umysłu Recenzje książek

Zbigniew Wróblewski: Natura umysłów [recenzja]

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2022 nr 1 (43), s. 53. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.


Daniel Dennett, amerykański filozof i kognitywista, rozpoczyna książkę Natura umysłów od nieco kokieteryjnej deklaracji metafilozoficznej: „Nie jestem naukowcem, lecz filozofem, a my, filozofowie, jesteśmy lepsi w zadawaniu pytań niż udzielaniu odpowiedzi” (s. 5). Trudno nie zgodzić się, że w dobrych pytaniach tkwi potężny potencjał badawczy: ukierunkowują one uwagę na nowe problemy, otwierają nam oczy na pseudoproblemy lub iluzje, które uznaliśmy za dobre odpowiedzi, wskazują na możliwości interpretacji nowych informacji, uruchamiają formułowanie hipotez, koncepcji, teorii, by później – gdy się okaże się, że ścieżka jest fałszywa – poprawiać pytania i uruchamiać nowy cykl szukania odpowiedzi. Jeżeli podpisalibyśmy się pod tą deklaracją Dennetta – przynajmniej częściowo – to warto w takim kluczu czytać Naturę umysłów: jaki zestaw pytań został postawiony oraz na podstawie jakich założeń pytania te zostały sformułowane.

Jak pisze Dennett: „O umysły można pytać na wiele sposobów; mój sposób […] zmienia się niemal z dnia na dzień; rozwijam go i udoskonalam, w miarę jak dowiaduję się o nowych odkryciach, nowych teoriach i nowych problemach” (s. 5). Zbiór podstawowych założeń, które nadają wyraźną i rozpoznawalną formę jego stanowisku, jest stabilny i otwarty na asymilację nowych danych naukowych. Do tego zbioru założeń (narzędzi do myślenia o umyśle) zalicza: teorię ewolucji oraz perspektywę ewolucyjną badania genezy i historii umysłów, teorię intencjonalności (umysły jako systemy intencjonalne, to znaczy aktywne wobec przedmiotu poznania) oraz nastawienie intencjonalne jako metodę badania podobieństw i różnic między różnymi rodzajami umysłów (strategia interpretacyjna zachowań różnych przedmiotów tak, jakby były one systemami intencjonalnymi, np. makromolekuła, komputer, bakteria, żaba, słoń, człowiek), klasyfikację systemów intencjonalnych w formie Wieży Generowania i Testowania, intencjonalność II rzędu jako kryterium myślenia (myślenia o myślach) oraz rolę języka w genezie i rozwoju tej formy intencjonalności.

Ten zestaw narzędzi myślenia o umyśle był wykorzystywany przez amerykańskiego filozofa w późniejszych pracach wielokrotnie (pierwsze wydanie omawianej książki pochodzi z roku 1996), co mogłoby wskazywać, że generował nowe pytania („lepsze wersje pytań”), poprawiał stare odpowiedzi oraz konkurował skutecznie z innymi zestawami narzędzi (przynajmniej na płaszczyźnie replikacji narzędzi w formie tłumaczeń i dodruków coraz bardziej opasłych „instrukcji obsługi”). Na koniec wróćmy więc do pytań kluczy do umysłu i filozofowania. „Książka ta zaczęła się od szeregu pytań, i – jako że jest napisana przez filozofa – nie kończy się szeregiem odpowiedzi, lecz, mam nadzieję, lepszą wersją samych pytań. Widzimy przynajmniej ścieżki, którymi można podążać, i pułapki, których należy unikać w naszych nieustających eksploracjach natury umysłów” (s. 206). Bez wątpienia Dennett jako wyśmienity dydaktyk i pisarz przygotuje dobrze swoich czytelników do krytycznej oceny, gdzie są ścieżki i pułapki, nawet te, o których sam nie śnił.


Daniel Dennett, Natura umysłów. Jak zrozumieć świadomość, tłum. W. Turopolski, Copernicus Center Press, Kraków 2021, 184 ss.


Zbigniew Wróblewski – profesor filozofii, kierownik Katedry Filozofii Przyrody na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim JPII. Zajmuje się filozofią przyrody i etyką środowiskową. Właściciel psa.

Interesują Cię recenzje innych książek filozoficznych? Zajrzyj do naszego działu Omówienia i recenzje.

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy