Dwudniowe seminarium zgromadziło liczne międzynarodowe grono słuchaczy. Gość specjalny, profesor Jeffrey D. Burson, łączył się z Krakowem z amerykańskiego Savannah.
Prof. Burson prowadzi swoje badania w paradygmacie tzw. histoire croisée – to podejście kładące nacisk na ponadnarodowość i wieloaspektowość zjawisk historycznych. Podczas swojego wykładu 8 października, amerykański uczony przypomniał, że choć europejskie oświecenie bardzo często – i nie bezzasadnie – uważane jest za główne źródło współczesnej sekularyzacji, to rzeczywiste źródła „odczarowania” są bardziej skomplikowane. Kiedy Immanuel Kant zapożyczał od Horacego słynne hasło Sapere aude, miał na celu osiągniecie dojrzałości na wielu płaszczyznach – zakładała ona również samodzielność w kwestiach religijnych, to jest wyzwolenie się człowieka z przesądów i ograniczeń konwencjonalnej religijności. Kantowskie oświecenie było zatem z założenia nie tylko intelektualne czy kulturowe, lecz także religijne.
Prelegent zwrócił uwagę również na niejednorodność oświecenia jako takiego. Uczeni zajmujący się tą tematyką często podkreślają, że miało ono bardzo różne wersje. Istniały protestanckie i katolickie odmiany oświecenia, a w ramach tych ostatnich na przykład „filojezuickie” lub „filojansenistyczne”. Różniły się także wersje kształtujące się w poszczególnych państwach, propagowane przez lokalne ośrodki intelektualne czy wręcz przez pojedynczych myślicieli. Większość z tych „oświeceń” nie była jednak ateistyczna. Co więcej, nawet teorie filozofów, których dzisiaj określa się reprezentantami „radykalnego oświecenia”, na przykład d’Holbacha czy Diderota, miały swoje korzenie w teologicznych poglądach ich poprzedników. Jeffrey Burson podkreślił, że Spinoza, który inspirował przedstawicieli „radykalnego oświecenia”, nie miał intencji laicyzacyjnych – witalistyczny materializm obecny w myśleniu tego filozofa nie stanowił najważniejszego aspektu jego filozofii, która w rzeczywistości była panteistyczna. Wynikała między innymi z inspiracji pismami Majmonidesa i ówczesną ezoteryczną littérature clandestine.
Większość oświeceniowych myślicieli zgadzała się, że źródłem ludzkiego szczęścia jest posługiwanie się rozumem, a przedmiotem zainteresowania oświeconego człowieka powinna być także prisca teologia – jedyna prawdziwa teologia dana człowiekowi przez Boga i osiągalna przez człowieka na drodze poznania rozumowego – nawet jeśli mieli różne poglądy w kwestii kształtu i treści owej teologii.
Prof. Burson skupił się następnie na dziejach francuskiego oświecenia, w którym istotną rolę odegrała wspomniana literatura sekretna. W połowie XVIII wieku była ona czytana powszechnie. Stopniowo zmieniała teologiczną wrażliwość tamtejszych czytelników i przygotowywała grunt do porzucenia starych ram wyznaniowych. Zdaniem Jeffreya Bursona, laicyzacja byłaby zatem skutkiem nie tyle oświeceniowej propagandy ateistycznej, ile długiej rewolucji teologicznej, która zaszła w świecie zachodnim pomiędzy XVI a XIX wiekiem.
Drugiego dnia seminarium, 9 października 2020 roku, odbyły się warsztaty filozoficzne „Between Secularisation and Reform: Religion in the Enlightenment”, podczas których referaty przedstawili Andrea Vestrucci (Uniwersytet Federalny, Fortaleza, Brazylia), Mark Boespflug (University of Otago, Nowa Zelandia), Íñigo Ongay de Felipe (Universidad de Deusto), Eveline Groot (Uniwersytet Erazma w Rotterdamie) oraz Wojciech Kozyra (Uniwersytet Warszawski). Kilkunastu słuchaczy zapoznało się z wybranymi aspektami filozofii Kanta i Locke’a, myślą Germaine de Stäel oraz poglądami G.E. Lessinga na teologię naturalną.
Oprac. Zespół badawczy projektu „Między sekularyzacją a reformą”
Wykład „The Theological Revolution of the Enlightenment”: 8 października 2020, 16:00–18:00
Warsztat „Between Secularisation and Reform: Religion in the Enlightenment”: 9 października 2020, 13:00–20:00
Miejsce: Microsoft Teams
Strona www > tutaj
“Oświecenie is dead”