Estetyka Kognitywistyka Omówienia i recenzje Publicystyka

Zbigniew Wróblewski: Estetyka ewolucyjna [recenzja]

instynkt sztuki okładka

Potencjalny darwinista może oglądać Mona Lisę Leonarda da Vinci oraz Jelenia na rykowisku malarza taśmowego, zadumać się nad filmem Ingmara Bergmana Tam, gdzie rosną poziomki oraz nad naprawdę ostatnią już krwią Rambo z wielkim Sylwestrem Stallone. Może także słuchać III koncertu fortepianowego d‑moll Sergiusza Rachmaninowa oraz Majteczki w kropeczki w polskim i chińskim wykonaniu Bayer Full. Może podziwiać Pietę Michała Anioła oraz Chrystusa frasobliwego na targu w Pcimiu (autor nieznany lub zbiorowy) i próbować zrozumieć, co te wszystkie dzieła może łączyć, pamiętając oczywiście o jakościowych różnicach między nimi, uchwytnych nie tylko dla specjalistów od sztuki, ale także zwykłych zjadaczy chleba. Jaki może być mechanizm tworzenia i odbioru tak różnych dzieł, których recepcja sprawia intensywną przyjemność, a ich tworzenie może być przeniknięte obsesją sztuki? Mechanizm ten powinien być uniwersalny w czasie i przestrzeni: od początku historii człowiek tworzy nieużyteczne i piękne rzeczy. Większość ludzi (być może wszyscy) jest wyczulona na te artefakty i, co ciekawsze, to wyczulenie nie jest ograniczone do jednego kręgu kulturowego lub jednej epoki. Jeżeli tak jest, to prawdopodobnie – tak myśli darwinista – mamy do czynienia z biologicznym mechanizmem uniwersalizującym potrzebę tworzenia i odbioru sztuki. Innymi słowy, oznacza to, że sztuka jest odpowiedzią na potrzebę biologiczną, która realizuje się w formie „instynktu sztuki”.

Dobrze uzasadniona hipoteza na temat tego mechanizmu biologicznego została przedstawiona przez Denisa Duttona w fascynującej pracy Instynkt sztuki. Jako pierwszy w filozofii sztuki (bo już w 2009 r.) zaproponował naturalistyczne wyjaśnienie tego uniwersalnego zjawiska. Napisał: „Nadszedł czas, aby spojrzeć na sztukę w świetle teorii ewolucji Karola Darwina – aby mówić o instynkcie i sztuce”, ponieważ „Sztuka w całej swej okazałości nie jest bardziej oddalona od powstałych wskutek ewolucji cech ludzkiego umysłu i osobowości niż dąb od gleby i podziemnych wód, które żywią go i utrzymują przy życiu”. Połączenie w jednym projekcie naukowym – estetyki ewolucyjnej – sztuki i nauk ewolucyjnych (przede wszystkim psychologii ewolucyjnej) zaowocowało ciekawym programem badań interdyscyplinarnych otwartym na empiryczne sprawdziany hipotez. Łączą się w tym projekcie badania naszego bezpośredniego doświadczenia współczesnej sztuki z wiedzą na temat ewolucji człowieka, wiedzą na temat kultur przedpiśmiennych, koncepcją natury człowieka, naturalistyczną międzykulturową definicją pojęcia sztuki oraz wyjaśnieniem sztuki jako adaptacji ewolucyjnej. W każdym z tych elementów projektu odnajdujemy fascynujące objaśnienie naszych intuicji estetycznych, emocji, które towarzyszą sztuce, np. dlaczego jest dla nas ważna kwestia oryginału i kopii lub dlaczego cenimy artystów i rozumiemy sztukę obcych kultur. Sam autor – z jednej strony – uczciwie przyznaje, że instynkt sztuki nie jest pojedynczym, genetycznie napędzanym impulsem, ale zbiorem różnorodnych impulsów (reakcje na środowisko naturalne, społeczne, zagrożenia i możliwości, powab kolorów i dźwięków itd.), których nie da się ująć w nieskazitelny, racjonalny system naukowy, ale – z drugiej strony – uważa, że projekt estetyki ewolucyjnej dostarcza szerokiej perspektywy do ponownego zbadania przyjemności estetycznej i artystycznego dokonania. Czytelnikowi nieuprzedzonemu innymi teoriami estetycznymi gwarantuję doświadczenia przyjemności płynącej z przyjęcia tej perspektywy – nowego rozumienia piękna, umiejętności tworzenia i kreatywności, nawet jeżeli potraktuje lekturę tylko jako roboczą hipotezę.

Zbigniew Wróblewski


Denis Dutton, Instynkt Sztuki. Piękno, zachwyt i ewolucja człowieka, Kraków: Copernicus Center Press, 2019.


Zbigniew Wróblewski – Profesor filozofii, kierownik Katedry Filozofii Przyrody na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim JPII. Zajmuje się filozofią przyrody i etyką środowiskową. Właściciel psa.

 

Interesują Cię recenzje innych książek filozoficznych? Zajrzyj do naszego działu Omówienia i recenzje.

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

1 komentarz

Kliknij, aby skomentować

  • Filozofia to przecież nie ocena według kryterium obrazowego! Bo każdy oglądający rozumie inaczej niż inni oglądający. Podobnie jest z rozumieniem i nadawanie przez każdego znaczenia słowu słyszanego.
    Filozofia ‑to rozum- jak każdy inny obraz wymaga dyskursu podczas interpretacji swojego rozumienia.

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy