Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2020 nr 3 (33), s. 79. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.
Każde naukowe rozważanie, którego tematem jest człowiek, nazywa się antropologią (od gr. anthrōpos – człowiek oraz logos – nauka, wiedza). Należy jednak rozróżnić antropologię niefilozoficzną oraz filozoficzną. Antropologia niefilozoficzna obejmuje nauki, które są zredukowane tematycznie i badają człowieka z określonego punktu widzenia. Antropologia filozoficzna jest nauką, która bada człowieka całościowo i poszukuje odpowiedzi na najbardziej podstawowe pytania dotyczące bytu ludzkiego: kim jest człowiek?; jaka jest jego natura?; jaka jest jego bytowa struktura?; na czym polega jego szczególna pozycja w świecie?
Odpowiedzi na te pytania poszukiwał również Roman Ingarden, twórca oryginalnej odmiany fenomenologii przybierającej postać ontologii jako nauki o czystych możliwościach. Choć motywem przewodnim jego filozofii jest spór o istnienie świata oraz ustalenie, jak istnieje świat realny i w jakim stosunku pozostaje do świadomości poznającej, to jednak w jego dziele problematyka człowieka jest stale obecna.
Człowiek jest dla Ingardena bytem, który stanowi dynamiczną jedność cielesno-psychiczno-duchową. Wyjątkowa pozycja człowieka w świecie polega na tym, że jest istotą twórczą, ale ograniczoną. Od zewnątrz ogranicza go świat przyrody, który od wewnątrz utożsamia się z jego zwierzęcością. Według Ingardena „natura ludzka polega na ciągłym wysiłku przekraczania granic zwierzęcości tkwiącej w człowieku i wyrastaniu ponad nią człowieczeństwem i rolą człowieka jako twórcy wartości”. Człowiek bytuje więc na granicy dwu światów – świata przyrody, od którego nigdy nie może uwolnić się całkowicie i który stanowi o skończoności jego bytu, oraz świata specyficznie ludzkiego, którego jest kreatorem i który jest wyrazem jego genialności. Dlatego człowiek prawdziwie staje się sobą, gdy transcenduje (przekracza) świat przyrody i kreuje rzeczywistość kultury, dając świadectwo wartościom tylko dlatego, że są wartościami. Bez wysiłku odkrywania siebie i kierowania się ku wartościom popada w czystą zwierzęcość, która jest dla niego równoznaczna z utratą człowieczeństwa.
Maciej Smolak – doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie filozofia, adiunkt w Zakładzie Etyki UJ. Autor książek: Filozofia człowieka u Romana Ingardena (2003), Przyjaźń w świetle etyki Arystotelesa (2013). Obecnie zajmuje się filozofią starożytną, w szczególności Arystotelesem, a także dydaktyką filozofii.
Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.
< Powrót do spisu treści numeru.
Dziękujemy wszystkim naszym Hojnym Wspierającym pomagającym nam za pośrednictwem portalu zrzutka.pl w wydaniu Dodatku specjalnego o Romanie Ingardenie. Szczególne podziękowania należą się: Józefowi Lubaczowi, Janowi Rychertowi i Bartłomiejowi Skowronowi.
Co to jest ta tzw. fenomenologia?! Tak zwyczajnie, normalnie, logicznie, obecnie i po arystotelesowsku?!
Nauka o fenomenach. Fenomen — zjawisko, czyli coś, co w jakiś sposób doświadczamy, ale nie jest jako takie przedmiotem, który możemy zbadać (bo nie jest materialne). Jeszcze inaczej mówiąc, fenomenologia mówi o tym, jak „to” (doświadczenie, zjawisko np: przyjaźń, miłość, zło, kłamstwo, iluzja itp.) nam się prezentuje. Jeszcze inaczej, F. próbuję uchwycić zjawiska takie jakie są (bez żadnego zbytniego komplikowania i naukowego roztrząsania) i jakie je widzimy/doświadczamy w rzeczywistości. I najprościej: F. stara się tak na „chłopski rozum” opisać i wyjaśnić, na tyle ile się da, na przykład co to jest kłamstwo albo iluzja.
RI: zatem człowiek nie jest istotą ograniczoną, ale ograniczaną przez to lub owo… Człowiek jest wielki, potężny, i jeśli tylko chce staje się mocny, nieskończony jak bóg, mogąc zrobić prawie wszystko! Nieprawdaż?!
Owszem dziś jest niewątpliwie ograniczany poprzez: demokracyę, socyalizm, tolerancyę, wolność, równość, postęp, nowoczesność, mity, zabobony, slogany, manipulacje, systemy, władze, przepisy, normy, wskazania, warunki…
“Człowiek wieńczy dzieło!”
Gdyż “z grochu powstałes i w groch się obrócisz!”.