Nowoczesność i Zagłada to bez wątpienia jedna z najważniejszych książek w naukach społecznych i humanistycznych ostatnich dekad. Zygmunt Bauman przedstawił w niej interpretację Holokaustu w kontekście swej krytycznej wizji kondycji nowoczesnej. Dowodził, że u genezy Zagłady były zjawiska racjonalizacji, biurokratyzacji i instrumentalizacji, charakterystyczne dla ówczesnej cywilizacji zachodniej. Jednocześnie też polemizował z tymi badaczami Holokaustu, którzy podkreślali znaczenie antysemityzmu oraz koncentrowali się na społecznej, ekonomicznej i politycznej sytuacji w przedwojennych Niemczech. Nic więc dziwnego, że od czasu swego wydania w roku 1989, książka Baumana jest tyleż bardzo ważnym źródłem inspiracji, co przedmiotem licznych głosów krytycznych.
W ostatnich miesiącach ukazały się dwie publikacje poświęcone kompleksowej analizie Nowoczesności i Zagłady. Jest to tom Revisiting Modernity and the Holocaust: Heritage – Dilemmas – Extensions, pod redakcją Jacka Palmera i Dariusza Brzezińskiego (Routledge 2022), a także nowy numer czasopisma „Studia Litteraria et Historica” (11/2022), zatytułowany Wokół „Nowoczesności i Zagłady”, pod redakcją Marcina Starnawskiego. Redaktorzy obu tomów zaprosili do niniejszego seminarium dwie autorki tekstów zamieszczonych w obu publikacjach – Prof. Izabelę Wagner i Dr Katarzynę Chmielewską – by porozmawiać o genezie, znaczeniu i intelektualnych implikacjach książki Zygmunta Baumana. Niniejsze seminarium nie będzie zatem egzegezą Nowoczesności i Zagłady, ale próbą spojrzenia na owo dzieło z punktu widzenia najnowszych kierunków badań w naukach społecznych i humanistycznych. Będzie ono jednocześnie kolejnym spotkaniem z zainicjowanej w Zakładzie Socjologii Teoretycznej IFiS PAN serii: Inspiracje baumanowskie dla przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych w pierwszych dekadach XXI wieku.
Podczas seminarium zostaną wygłoszone następujące referaty:
Prof. Izabela Wagner
„Janzygbau@”: Dialogiczne czytanie “Zimy o Poranku” i “Nowoczesności i Zagłady”. O przenikających się światach etnografii i teorii.
Wystąpienie będzie poświęcone analizie szczególnej współpracy Janiny i Zygmunta Baumanów. Każde z Autorów, zgodnie z odmiennym statusem wobec Holocaustu – Janina jako Ocalała, Zygmunt jako Świadek; Janina jako pisarka, Zygmunt jako badacz akademicki – przedstawiło własne świadectwo i próbę zrozumienia Shoah. Referat będzie się odwoływać do zmiany statusu świadka Holocaustu w historiografii światowej, a także do przełomu dokonanego przez historyków z nowej polskiej szkoły badań nad Zagładą.
Izabela Wagner – profesorka socjologii w warszawskim Collegium Civitas. Była wizytującą badaczką i profesorką między innymi w Harvard University, New School for Social Research w Nowym Jorku, University of California w Davis, w uniwersytetach Fudan w Szanghaju, La Sapienza w Rzymie, Sorbona i EHESS w Paryżu. Jest też badaczką w Institute Convergence Migration w Paryżu. Jest autorką następujących książek: Producing Excellence. Making of a Virtuoso (Rutgers University Press 2015), tłumaczenie na chiński i rosyjski; Becoming Transnational Professional. Kariery i mobilność polskich elit naukowych (Scholar, Warszawa 2011); Bauman. A Biography (Polity Press, 2020), tłumaczenie na portugalski (2020), polski (2021), hiszpański (2022), koreański (2022) i francuski (2023).
Dr Katarzyna Chmielewska
Dwie szkoły myślenia o Holokauście: Snyder kontra Bauman
W wystąpieniu zostaną przedstawione dwa sposoby interpretacji Zagłady, które sygnowane są nazwiskami Zygmunta Baumana i Timothy’ego Snydera. Bauman symbolizuje podejście kulturalistyczne i społeczne, poszukujące społecznych warunków produkcji inności, nowoczesnych i biurokratycznych rysów Szoah. Snyder przeciwnie, oddala argument antysemityzmu i nowoczesnego państwa jako ważnych czynników Zagłady.
Katarzyna Chmielewska – adiunkt w Pracowni Współczesnej Literatury i Komunikacji Społecznej IBL PAN, współzałożycielka Ośrodka Studiów Kulturowych i Literackich nad Komunizmem IBL PAN. Studiowała filologię polską i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim, absolwentka Szkoły Nauk Społecznych przy IFiS PAN. Jej zainteresowania naukowe skupiają się wokół teorii dyskursu, memory studies, studiów nad Zagładą oraz komunizmem, zagadnień autobiografizmu, teorii literatury oraz literatury współczesnej. Podejmowała zagadnienia dyskursu literackiego i estetyki historycznej, wielokrotnie odnosiła się też do kwestii dyskursu publicznego. Publikowała w Tekstach Drugich, Pamiętniku Literackim. Redaktorka serii Komunizm. Idee-Dyskursy-Praktyki.
Opracowała: Natalia Skipietrow
Skomentuj