„Znaczenie to więcej niż słowa i głębiej niż pojęcia” – to jedno sformułowanie z wprowadzenia do prezentowanej tu książki doskonale oddaje jej charakter. Zgodnie z główną tezą jej autora, umysł i ciało nie są dwoma elementami, lecz dwoma aspektami jednego organicznego procesu, z którego estetycznych wymiarów wynikają nasze myśli oraz nadawane przez nas znaczenia.
Niech pierwszy rzuci kamieniem ten, komu podejście dualistyczne podskórnie nie jest bliskie. Zwłaszcza pod koniec roku kalendarzowego, gdy liczba obowiązków rośnie w zastraszającym tempie i pojawia się mnóstwo rzeczy do zrobienia na wczoraj, czy to w związku z przygotowaniami do radosnego świętowania, czy też ze względu na rozliczenie się z wiszących nad nami (ups!) zobowiązań. I co wtedy się dzieje? Podświadomie ignorujemy rosnące poczucie zmęczenia, podczas gdy nasza uwaga skupia się na otoczeniu, w efekcie czego powstaje długa lista z nagłówkiem „do zrobienia”. Ręka mimowolnie zapisuje na niej kolejne punkty, głowa pochyla się, a oczy raz po raz skanują wykonaną notatkę. Cielesny schemat działa bez zarzutów i mimo, że umożliwia naszą percepcję, to umyka naszej uwadze. Przynajmniej do momentu, w którym piekący ból kręgosłupa nie przypomni nam o przygarbionej postawie (ręka w górę, kto sięgnie po środki przeciwbólowe, gdy wyprostowanie się już nie pomaga). Nie myślimy też o skurczonym ze stresu żołądku, czy wstrzymywanym w napięciu oddechu. Zniknięte ciało działa, aby umysł mógł robić swoje. Znaczenie mają dla nas słowa. Ale nie do końca!
Mark Johnson, profesor filozofii na Uniwersytecie Oregonu w USA, w swojej książce Znaczenie ciała. Estetyka rozumienia ludzkiego podejmuje problem immanentnego (wewnętrznego) znaczenia, uwzględniając wyniki badań z zakresu neurokognitywistyki, lingwistyki czy psychologii rozwojowej. Zwraca uwagę, że rozumienie znaczenia jako przynależnego słowom jest wąskie i płytkie; prowadzi do przecenienia intelektualnego aspektu tworzenia znaczeń przez ludzi. Johson argumentuje, że zdania nie są podstawowymi jednostkami znaczenia, lecz przemieszcza się ono dzięki wzorcom, obrazom, jakościom i odczuciom, zanim zostanie nadane wyrazom i sądom. Wskazuje również na centralną rolę emocji w procesie usensowniania otaczającego nas świata czy naszego doświadczenia. Znaczenie kształtowane jest przez naturę naszych ciał, zdolności czuciowo-ruchowe oraz zdolność do odczuwania uczuć i emocji. Filozof na poparcie teorii ucieleśnionego znaczenia przytacza mnóstwo ciekawych badań z zakresu wcześniej wspomnianych dyscyplin. Argumentuje, że znaczenie jest relacyjne i wiąże się chociażby z przeszłymi, teraźniejszymi bądź możliwymi doświadczeniami. Owszem, niektóre z naszych znaczeń są zakodowane konceptualnie (pojęciowo) i propozycjonalnie (w sądach). Jednak jest to tylko jeden z wymiarów znaczenia. W efekcie wyłania się potrzeba estetyki ucieleśnionego znaczenia. Autor umieszcza estetykę w centrum problematyki ludzkiego znaczenia. Sztuka pomaga odkryć, jak działa znaczenie, przez zwracanie się ku gestom oraz obrzędowej i artystycznej interakcji w poezji, powieściach, metaforach, malarstwie czy muzyce. Filozof wskazuje na sztukę jako miejsce kulminacji ludzkich prób odnalezienia znaczenia, a badanie estetycznych wymiarów naszego doświadczenia określa jako kluczowe dla odnalezienia cielesnych źródeł znaczenia.
PS. Jeśli czytając początkowy fragment tego tekstu, chociaż kilka osób było gotowych rzucić kamieniem, jest jeszcze nadzieja dla naszego gatunku! Nie wątpię, że podczas czekających nas spotkań z ukochanymi bliskimi znaczenie gestów i spojrzeń nie umknie naszej uwadze. Być może w najbliższych dniach dowiemy się także nieco więcej o nas samych w zetknięciu z pięknem sztuki obrzędowej czy artystycznej. Jeśli w tej całej krzątaninie znajdzie się również czas na lekturę, zdecydowanie polecam książkę Johnsona wszystkim miłośnikom filozofii!
Anna Dutkowska – ukończyła filozofię przyrody ożywionej na Wydziale Filozofii KUL, gdzie uzyskała doktorat z filozofii (2019). Podejmuje zagadnienia związane z problematyką umysłów prostych oraz wskaźnikami myślenia u zwierząt pozaludzkich. Ma na utrzymaniu dwa koty, dla których jest w stanie nawet chodzić do pracy, żeby zapewnić im godny byt.
Interesują Cię recenzje innych książek filozoficznych? Zajrzyj do naszego działu Omówienia i recenzje.
Skomentuj