Spotkanie z Profesorem Wojciechem Żełańcem miało interdyscyplinarny charakter – jest owocem współpracy między prawnikami a filozofami. Niestety często wydziały czy odpowiednie fakultety zamykają się na ustalenia innych dziedzin wiedzy, specjalizując w wąsko wybranych zagadnieniach. Niekiedy też obserwuje się redukcję refleksji filozoficznej do niezbędnego minimum, zwłaszcza w kształceniu prawników. Gdy zaczynałem studia prawnicze, pewien dydaktyk powiedział nam na zajęciach, że jest zawsze ciekaw spotkania z nami na wyższych latach. Nasze prawnicze głowy zostaną już wtedy w pewnym sensie ukształtowane, opinie wyrobione, a pewne pytania wydadzą się nam już tylko naiwne lub trywialne. Co było dla niego w tym interesujące? Dość powiedzieć, że ciekawa jest sama wewnętrzna zmiana, jaka zachodzi w studentach w okresie nauki na uniwersytecie. Jak twierdziła ta osoba, niektórzy na studia prawnicze przychodzą jeszcze z pewnym filozoficznym zacięciem i otwartą głową, które następne jest w nich stopniowo wygaszane. Czy jest tak rzeczywiście?
Fot. Justyna Wasiniewska
Wydaje się, że ostatnie gdańskie piątki z prawem karnym świadczą o czymś przeciwnym. Otwarcie prawa na filozofię, przynajmniej na Uniwersytecie Gdańskim, jest coraz większe. Warto wspomnieć, że dotychczasowe spotkania w ramach gdańskich piątków z prawem karnym (będących otwartymi zebraniami naukowymi połączonymi zawsze z dyskusją otwartą dla wszystkich zainteresowanych) zawierały wiele aspektów filozoficznoprawnych. Poruszane były na przykład tematy relacji prawa karnego i moralności, problemu sprawiedliwości transformacyjnej czy istoty karania. Tym bardziej cieszy, że ostatnie spotkanie w całości zostało poświęcone refleksji filozoficznej, a nadto, że w dyskusji wzięli udział zarówno naukowcy, studenci (zarówno prawa, jak i filozofii), jak i praktycy prawa. W interesujący sposób przeplatały się stanowiska z jednej strony filozofów, z drugiej dogmatyków prawa karnego, by wspomnieć m. in. o głosie Profesora Jarosława Warylewskiego czy dra Pawła Petasza z Katedry Prawa Karnego Materialnego i Kryminologii.
Referat Profesora Wojciecha Żełańca poruszył wiele spraw. Punktem wyjścia do rozważań o uświadamiającej (ang. educative) funkcji kary stało się pytanie, dlaczego nie można zrezygnować z kary. Problematyka uświadomienia jest w pewnym sensie tożsama z ustaleniem przeżycia ofiary przestępstwa i adekwatnego zaaplikowania jego surogatu przestępcy. Wskazywano m. in. na potrzebę oddziaływania na procesy zachodzące w psychice przestępcy, jego prewencję szczególną. Jednak w praktyce nigdy nie jest to proste zadanie. Czy przestępca może bezpośrednio doświadczyć krzywdy, którą wyrządził ofierze? Czy jest to w ogóle efekt możliwy do osiągnięcia? Możliwe, że „człowiek zbrodniarz” nie podlega żadnym wpływom zewnętrznym, czy wewnętrznym. Z tej perspektywy funkcja wychowawcza jest tylko komponentem kary kryminalnej, a nigdy nie zastąpi odwetu i prewencji.
Nauki szczegółowe, w tym nauki prawne, mają ambicje absolutystyczne. Mamy swoje analogie, dyrektywy interpretacyjne, fikcje prawne – wszystko co pozwoli nam na domknięcie systemu i rozstrzyganie, co jak co, nieskończoności możliwych stanów faktycznych. Zaryzykuję też stwierdzenie, że aporetyczność oraz pozorna naiwność rozważań filozoficznych dla „rasowego” prawnika musi być czymś nienaturalnym, wymagającym wyjścia poza dogmatyczną sferę komfortu. A jednak, takie zderzenie światów i brak prostych odpowiedzi, sądząc po niesamowicie płodnej dyskusji, były wręcz intelektualnie pobudzające. Gdzie leży linia demarkacyjna pomiędzy advocatus diaboli Hammurabiego, a klasyczną ideą sprawiedliwości u Arystotelesa? Czy cele kary i środki do ich realizacji mogą przekraczać granicę humanitaryzmu? Czy kara kryminalna może być przyjemnością? A wszystko okraszone onieśmielającym dialogiem z kulturą oraz erudycją prelegenta. Więcej zdradzić już nie można…
Osoby zainteresowane odsyłam do kamienia węgielnego referatu, tj. Wojciech Żełaniec, Now You Know — the Educative Purpose of Punishment, [w:] Universality of Punishment, red. Antonio Incampo, Wojciech Żełaniec, Bari 2015. Zachęcam również do obejrzenia nagrania z prelekcji na stronie facebookowej Katedry Prawa Karnego Materialnego i Kryminologii WPiA UG.
Relację przygotował Jakub Sokólski-Gwizdała
Skomentuj