Ontologia Boga jest jedną z najbardziej intrygujących prac w dziedzinie filozoficznej teologii, jakie było mi dane czytać. Autor stosuje w publikacji nazwy ontologia Boga lub ontoteologia, przez co rozumie rozważania filozoficzne nad hipotezą istnienia Boga jako osobowego Absolutu. Założeniem ontologii Boga jest hipoteza teistyczna umieszczona w kontekście teologii katolickiej, czy szerzej chrześcijańskiej – teologia chrześcijańska jest polem egzemplifikacji hipotezy teistycznej. W pracy tej uderzająca jest niezwykła wnikliwość analityczna Autora, który pochyla się nad każdym cytatem z teologów takich jak Ratzinger, Tillich, Rahner i filozofów takich jak Schelling, Hegel czy Schleiermacher, ale także Marks, James i wielu innych. Analizuje ich wypowiedzi zawsze krytycznie, z najwyższą bezstronnością i bez żadnych uprzedzeń. Każde zdanie niemal ma swoje miejsce i uzasadnienie.
Nowatorstwo tej pracy polega na tym, że Autor broni hipotezy teistycznej, uznając ją za wysoce prawdopodobną, i sięga w tym celu – jako narzędzie pomocnicze w argumentacji – głównie, choć nie wyłącznie, do niemieckich teologów i filozofów, a przede wszystkim odwołuje się do własnych argumentów i intuicji. Marek Łagosz niemal zupełnie pomija analitycznych filozofów angloamerykańskich. Nie identyfikuje filozoficznej teologii z filozofią analityczną, co można uznać za błąd, ale równie dobrze za nowatorskie ujęcie. Konkluzje do których dochodzi, są wielokrotnie zbieżne z konkluzjami teistów analitycznych. Podobnie zresztą analityczni filozofowie religii pomijają niemal zupełnie w swoich analizach i argumentacjach zdobycze filozofii i teologii kontynentalnej, w tym niemieckiej i francuskiej.
Godny uwagi jest rozmach pracy (liczącej 619 stron), obejmującej zagadnienia zarówno ściśle ontologiczne w tym teologiczne, antropologiczne, jak i aksjologiczne oraz egzystencjalne (sens istnienia człowieka i świata). Autor nie formułuje wprawdzie w pełni oryginalnego argumentu teistycznego, raczej ostrożnie ocenia wartość argumentów powszechnie znanych, ale tworzy z różnych elementów spójną całość ontologiczną, w której centrum jest Bóg. W kontekście wadliwości logicznej klasycznych argumentów teistycznych (kosmologicznych czy ontologicznych), wskazuje na powagę argumentów pragmatycznych, w szczególności argumentu z pragnienia Boga, będącego oryginalnym rozwinięciem filozofii Williama Jamesa. Doskonale rozumie słabości naturalistycznej ontologii i aksjologiczne konsekwencje ich uznania, czyli nihilizm i to nihilizm wieloraki, nie tylko aksjologiczny.
Nowatorski charakter ma jednak nie tylko sam fakt bazowania na źródłach nietypowych dla analitycznej teologii filozoficznej. Teizm, jaki się tu wyłania, nie jest identyczny ani z teizmem tomistycznym, ponieważ w ujęciu Łagosza to wszechmocna wola Boga stanowi o naturze Boga, ani z teizmem otwartym, ponieważ wszechwiedza nie jest limitowana, ani z molinizmem, ponieważ wszechmoc nie jest ograniczona przez żadne odwieczne prawdy. Ale jest to zarazem w mojej ocenie teizm spójny z biblijnym obrazem Boga jako bytu trynitarnego a zarazem wszechmocnego i doskonale dobrego. Bóg jest tym, kim chce być. To niezwykle trafna intuicja metafizyczna.
Autor argumentuje, że teizm jest najlepszą hipotezą ontologiczną, na jaką filozofia może się w ogóle zdobyć oraz że jest to w świetle dostępnych nam danych empirycznych, fenomenologicznych, aksjologicznych hipoteza prawdopodobna. Precyzja i jasność wywodu zasługują na wysokie uznanie. Jeżeli sięgniemy do pism Kazimierza Twardowskiego, np. z metafizyki, dostrzeżemy uderzającą zbieżność, gdy chodzi o połączenie głębokiej wnikliwości analiz z jasnością i precyzją języka, a nawet zbieżność z treścią wyprowadzonych z tych analiz konkluzji. Twardowski, na przykład, kategorycznie odrzucał materializm, podając precyzyjne i przekonujące, moim zdaniem, racje za jego odrzucaniem, podobnie czyni Łagosz.
Marek Łagosz, Ontologia Boga, TW i WPN Universitas: Kraków 2022.
Dariusz Łukasiewicz – prof. dr hab., dyrektor Instytutu Filozofii UKW, członek Towarzystwa Naukowego KUL, członek Komitetu Nauk Filozoficznych PAN. Obecnie zajmuje się głównie analityczną filozofią religii i badaniami nad historią szkoły lwowsko-warszawskiej. Jego hobby to kolarstwo i wędrówki po górach.
Prowadzenie portalu filozofuj.eu – finansowanie
Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu „Społeczna Odpowiedzialność Nauki II”.
Skomentuj