Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2021 nr 6 (42), s. 53. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.
Tytuł tej niewielkiej książki może być mylący. Nie jest ona bowiem poświęcona standardowo rozumianemu problemowi „nauka a wiara”. Autor, naukowiec i teolog w jednej osobie, nie rozważa kwestii domniemanego konfliktu między tezami nauki a wierzeniami religijnymi. Zamiast tego próbuje raczej zwrócić uwagę czytelnika na sam fakt istnienia nauki i proponuje teologiczny namysł nad tym faktem. Od lat prowadzone są analizy w ramach filozofii nauki, socjologii nauki czy psychologii nauki. Michał Heller postuluje podjąć badania w zakresie teologii nauki.
W początkowych fragmentach książki autor przedstawia krótką charakterystykę teologii. Tym, co wyróżnia ją spośród innych dyscyplin akademickich, jest szczególny punkt wyjścia jej metody – treść wiary religijnej. Teolog przyjmuje pewne tezy (prawdy wiary, objawienie) niejako z zewnątrz, bez dowodu, na wiarę właśnie. Inne nauki, zwłaszcza matematyczno-przyrodnicze, przyjmują wyłącznie dane w jakiś sposób weryfikowalne, które, jak ujmuje to Heller, „wyjaśniają świat samym tylko światem”. Poza tą różnicą jednak refleksja teologiczna winna być organizowana zgodnie z powszechnie przyjmowanymi standardami naukowości (choć mowa tu oczywiście o standardach typowych dla humanistyki, a nie matematycznego przyrodoznawstwa).
Z perspektywy teologii nauki najważniejszą prawdą wiary jest dogmat o stworzeniu świata. Jeżeli poprzez dzieło można poznać jego twórcę i jeśli świat jest dziełem Boga, to badanie świata, czyli domena nauk przyrodniczych, prowadzi jednocześnie do poznania Boga. Rozważania o Stwórcy są jednak niedopuszczalne w ramach samej nauki. Jej metodologiczną autonomię należy bezwzględnie zachować. Jedynie w obrębie teologii nauki możliwe jest spojrzenie na świat przez „niewidzialny pryzmat stworzenia”, spojrzenie ujawniające skrytą za światem Tajemnicę.
Wyraźne odgraniczanie nauki od teologii nauki istotnie różni perspektywę Hellera od wizji zwolenników tzw. teorii inteligentnego projektu. Wszelkie braki naukowej teorii świata tłumaczą oni bezpośrednią ingerencją Boga, sprowadzając tym samym świat do niedoskonałego mechanizmu, wymagającego ciągłych interwencji Stwórcy. Dla Hellera Stwórca przejawia się poprzez świat jako całość i jest źródłem Sensu tej całości.
Teologia nauki jest oczywiście projektem skierowanym głównie do teologów. Nawet jednak niewierzący badacze przyrody mogą odnieść pożytek z lektury książki. Dzięki niej dostrzegą być może mistyczne piękno świata, opisywane przez Hellera tak często nie tylko w tej pozycji.
Michał Heller, Nauka i teologia niekoniecznie tylko na jednej planecie, CCPress, Kraków 2019, ss. 128.
Piotr Lipski – adiunkt w Katedrze Teorii Poznania KUL, absolwent MISH UJ. Rodzinny człowiek (mąż Żony i ojciec gromadki dzieci), od dawna cyklista, bibliofil i miłośnik SF, od niedawna ogrodowy astroamator i introligator.
Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.
Interesują Cię recenzje innych książek filozoficznych? Zajrzyj do naszego działu Omówienia i recenzje.
Skomentuj