Piotr Biłgorajski: Szkice z filozofii głupoty [recenzja]

Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2021 nr 4 (40), s. 53. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.

Filozofia, jak wiadomo, jest umiłowaniem mądrości, stąd niemal każdy filozof miał coś na jej temat do powiedzenia. Mądrość jest wszak najszlachetniejszym celem dążeń filozofów, chociaż, jak sądził Platon, dla ludzi nieosiągalnym, gdyż przysługującym wyłącznie bogom. Przeciwieństwem mądrości jest natomiast głupota. Ponieważ, jak się wydaje, zagrożenie wyjścia na głupca jest znacznie większe niż szansa na zostanie mędrcem, może zastanawiać obfitość prac poświęconych wielkim, chociaż nieosiągalnym celom przy niewielkim zainteresowaniu przejawami głupoty. Nowa książka Bartosza Brożka, Michała Hellera i Jerzego Stelmacha – Szkice z filozofii głupoty – wychodzi naprzeciw tej dotkliwej pustce.

Książka składa się z trzech części. W pierwszej Jerzy Stelmach analizuje głupotę od strony semantycznej. Chociaż paradygmatycznym przypadkiem głupoty jest „nieuctwo”, czyli uporczywe ignorowanie wiedzy opartej na faktach, to głupota może przejawiać się także w wielu innych, trudniejszych do wykrycia formach. Zdaniem Stelmacha głupota manifestuje się nierzadko jako polityczna propaganda, niechęć do weryfikowania swoich przekonań, myślenie życzeniowe, a nawet jako brak poczucia humoru. W tym ostatnim przypadku głupotą nie jest jednak ponuractwo, ale raczej brak wyczucia tego, co jest, a co nie jest zabawne. W drugiej części Michał Heller – w esejach pisanych w czasie „pandemicznej samoizolacji” – zastanawia się, czy głupotą, podobnie jak wirusem, można się zarazić. Chociaż wskazanie współczesnych mediów jako rozsadników głupoty wydaje się aż nazbyt oczywiste, to intrygujące jest pytanie, z którym Heller zostawia czytelników: czy głupoty należy zawsze unikać? Ten wątek podejmuje Bartosz Brożek w części zatytułowanej W obronie głupoty. W szeroko zarysowanym kontekście teorii ewolucji, psychologii i kognitywistyki Brożek próbuje wykazać, że świadomość własnej (potencjalnej) głupoty to najlepsza ochrona przed (głupim) fundamentalizmem.

Tytuł książki trafnie charakteryzuje jej zawartość – jest to zbiór kilkunastu krótkich esejów, w których głupota potraktowana jest z całą należną jej powagą. Autorzy analizują fenomen głupoty z różnych punktów widzenia – etycznego, epistemologicznego i społecznego – ujawniając jej niezwykle złożony charakter. Chociaż temat nie został wyczerpany i wiele o głupocie można jeszcze powiedzieć, to czytelnik dostaje do ręki wartościowe wprowadzenie w filozoficzną problematykę antytezy mądrości.

Piotr Biłgorajski

Bartosz Brożek, Michał Heller, Jerzy Stelmach, Szkice z filozofii głupoty, Copernicus Center Press, Kraków 2021, ss. 112.

Piotr Biłgorajski – doktor filozofii. Pracownik Instytutu Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zajmuje się eksperymentami myślowymi. Posiada wygodny fotel.