Czy to jakiś żart? To pierwsze słowa, które przychodzą na myśl po ukończeniu lektury książki pt. Filozofia dowcipu. Humor jako siła napędowa umysłu. Nie sposób bowiem oprzeć się wrażeniu, że to, co trzymamy w ręku, jest tak dalekie od idei oryginału pt. Inside Jokes. Using Humor to Reverse-Engineer the Mind, że stanowi raczej interpretację niż przekład. I gdy do gardła ciśnie się traduttore, traditore uświadamiamy sobie smutną prawdę, że, ze względu na kulturowo-językowe uwikłanie zagadnienia humoru, tłumacz musiał ustąpić w obszarze wierności przekładu. Należy jednak ostrzec Czytelnika, że tytułowa filozofia dowcipu jest bardziej ewolucyjną psychologią dowcipu, a humor raczej nie jest siłą napędową umysłu, tylko pozwala nam zrozumieć działanie tegoż umysłu w sytuacjach granicznych w oparciu o metodę inżynierii odwrotnej (metodę wnioskowania o sposobie działania mechanizmu lub algorytmu w oparciu o dane wyjściowe otrzymywane dla pewnych zestawów danych wejściowych). Praca ma jednak charakter na tyle spekulatywny, że wśród psychologów wybroni się jako filozoficzna, choć filozofom pozostawić może pewien niedosyt.
Zdaniem Autorów ewolucyjna perspektywa ujęcia humoru pozwala odpowiedzieć na szereg pytań, z którymi nie radzą sobie ujęcia czysto kulturowe. Dlaczego kobiety przypisują większą wagę poczuciu humoru u potencjalnego partnera, niż mężczyźni? Książka wyjaśnia tę różnicę w oparciu o mechanizm doboru płciowego i biologiczne różnice w kryteriach doboru partnera. Dzieje się tak, gdyż prezentacja umiejętności tworzenia żartów przez naszego rozmówcę pozwala na wstępne oszacowanie jego zdolności intelektualnych. Ujęcie takie, mimo swoich redukcjonistycznych walorów, pozostawia jednak pewne poczucie teoretycznego niedosytu związanego z rolą kulturowych modyfikatorów takich zachowań w odniesieniu do różnic międzypłciowych.
Książka zręcznie wylicza też szereg zmiennych, które wpływają na doświadczenie odbioru żaru i to, czy będzie nas on w stanie rozbawić. Do tych czynników należą np. szczegółowa wiedza, która pozwala nam śmiać się z żartów o matematykach lub uznać je za mało zabawny bełkot, czy funkcjonowanie stereotypów kulturowych i językowych, które mieszkańcom Korei pozwalają docenić żarty nawiązujące do mieszania słodkiej i słonej wody w kuchni mamy. Żart zabawny dla jednego pokolenia może też okazać się zupełnie niezrozumiały dla kolejnego, które nie jest w stanie ująć go intuicyjnie ze względu na braki w wiedzy o kontekście kulturowym, jak w przypadku podobieństwa słuchawki telefonu tarczowego do uchwytu żelazka.
Potencjalny czytelnik znajdzie tu też smaczny kąsek dla osób zainteresowanych historią kultury. Jest to historyczny rys teorii humoru począwszy od teorii biologicznych i teorii zabawy, przez teorie wyższości i teorie uwalniania napięcia, aż po teorie niespójności i teorie zaskoczenia z krótkim nawiązaniem do mechanicznej teorii humoru Bergsona.
Sporo miejsca poświęca się w książce także roli humoru trzecioosobowego, który, w przeciwieństwie do pierwszoosobowego, rzekomo nie słabnie wraz z ilością powtórzeń żartu czy sytuacji. W humorze drugoosobowym z kolei śmiech wynika często z przyjętej domyślnie perspektywy, która okazuje się nietrafna, gdy zaprezentowany zostanie sposób widzenia drugiej osoby.
Na koniec otrzymujemy od Autorów odpowiedzi na dwadzieścia pytań zadanych we wstępie oraz dosyć ezoteryczną interpretację roli humoru, który odpowiadać ma za utrzymanie spójności danych w naszej reprezentacji wiedzy. Dowcip motywować ma nas do odświeżenia wiedzy o świecie, a co za tym idzie, zwiększyć szanse na przeżycie i przekazanie genów.
M. Hurley, D. Dennett, R. Adams, Filozofia dowcipu. Humor jako siła napędowa umysłu, Copernicus Center Press, Kraków 2015, 578 ss.
Marcin Rządeczka – doktor filozofii, kierownik Laboratorium Badań nad Multimodalnością Instytutu Filozofii UMCS w Lublinie. Absolwent Międzywydziałowych Studiów Filozoficzno-Historycznych na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz studiów z zakresu filozofii na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej. Wśród jego zainteresowań naukowych znajdują się: filozofia i historia nauki ze szczególnym uwzględnieniem nauk biologicznych oraz dyscyplin pokrewnych, takich jak medycyna ewolucyjna, psychologia i epistemologia ewolucyjna oraz bioinformatyka. Zaangażowany w popularyzację filozofii jako sekretarz Lubelskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Filozoficznego oraz sekretarz Komitetu Okręgowego Olimpiady Filozoficznej w Lublinie.
Skomentuj