Piotr Biłgorajski: O rozsądku i jego szaleństwach [recenzja]

O rozsądku i jego szaleństwach to pierwszy z dwóch tomów esejów Roberta Piłata, profesora filozofii na Uniwersytecie Kardynała Stanisława Wyszyńskiego, wydanych w serii „Dzienniki filozoficzne” PWN. Oba tomy zawierają szkice, które w pierwotnej formie pojawiły się jako audycje radiowe i telewizyjne. Jak informuje Autor, wydanie ich na papierze było okazją, by wygłoszony wcześniej materiał przedstawić w sposób pogłębiony i uporządkowany. Inspirowane Próbami Michela de Montaigne’a stanowią erudycyjny zbiór przemyśleń na tematy, które rzadko są poruszane w profesjonalnej literaturze filozoficznej.

Książka składa się z trzydziestu jeden krótkich rozdziałów, których krótkie tytuły w zwięzły sposób informują o zawartości poszczególnych esejów: kultura, nadzieja, los, melancholia, cynizm, ironia, honor i lenistwo, by wymienić zaledwie kilka. Piłat, kierując się metodą Montaigne’a, nie snuje swoich rozważań w „samotności”, ale robi to w oparciu o wybitne dzieła sztuki. Na końcu każdego eseju pojawia się więc lista inspiracji, od tekstów ściśle naukowych, po utwory literackie i filmowe. W ten sposób Autorowi udaje się skutecznie przekonać czytelnika, że problematyka filozoficzna, niezależnie od tego, jak bardzo wydawałaby się odległa od spraw codziennych, nie jest domeną suchego, akademickiego pisarstwa, ale głęboko przenika całą kulturę. Chociaż poszczególne rozdziały stanowią autonomiczną całość i można je czytać niezależnie od innych, wszystkie służą jednemu celowi – wykazaniu, że nawet najbardziej prozaiczne aspekty życia można wzbogacić odrobiną filozofii.

Przekorny tytuł książki nie świadczy o tym, że autor broni irracjonalizmu. Wręcz przeciwnie, tytułowy „rozsądek”, to bowiem „zdrowy rozum” w krzywym zwierciadle, taki, którego „szaleństwo” polega na zadowalaniu się wyświechtanymi oraz stereotypowymi odpowiedziami, nie bacząc na ich prawdziwość lub ewentualne szkodliwe konsekwencje. Eseistyczny charakter książki sprawia, że sięgnąć po nią może każdy, szczególnie zaś spodoba się tym, dla których to, co pozornie oczywiste, bywa często najbardziej zagadkowe.

Robert Piłat, O rozsądku i jego szaleństwach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019, 282 ss.

Piotr Biłgorajski – doktor filozofii. Pracownik Instytutu Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zajmuje się eksperymentami myślowymi. Posiada wygodny fotel.