Tekst ukazał się w „Filozofuj!” 2023 nr 3 (51), s. 50. W pełnej wersji graficznej jest dostępny w pliku PDF.
Hick wychodzi od analizy doświadczenia religijnego, które jest wewnętrznym i osobistym aspektem religii, przekraczającym jej aspekt instytucjonalno-społeczny. Przejawia się ono jako duchowość, będąca odpowiedzią jednostki na wszechogarniające doświadczenie Ostatecznej Rzeczywistości. Powstaje jednak pytanie, czy przeżycia duchowe są śladem istnienia obiektywnej rzeczywistości Transcendentnej, czy tylko wyrazem specyficznego funkcjonowania naszego mózgu i należy je interpretować w kategoriach neurofizjologicznych.
Zwolennicy podejścia naturalistycznego głoszą tezę redukcyjną, że aktywność umysłu należy sprowadzić do elektro-chemicznych procesów w mózgu (monizm fizykalistyczny), co skłania do wniosku, iż każde doświadczenie duchowe jest ubocznym produktem tych procesów. Neurolodzy behawioralni badają doświadczenia z perspektywy korelatów neuronalnych występujących w mózgu ludzi przeżywających stany mistyczne. Porównują te badania z procesami mózgowymi ludzi pod wpływem narkotyków, czy chorych na epilepsję, aby wykryć podobieństwa i zgodności. Toteż podstawowe pytanie brzmi, w jaki sposób świadome doświadczenie jest tożsame ze zdarzeniem fizycznym w mózgu. Hick proponuje koncepcję dualistyczną, w której interakcje między umysłem a mózgiem są dwukierunkowe, powodując, że zjawiska fizyczne wywołują zjawiska mentalne i odwrotnie. Jeśli nasze życie umysłowe i duchowe nie jest zdeterminowane (istnieje wolna wola!), a więc nie sprowadza się do czysto neuronalnej funkcji, to wynika z tego, że istnieje autonomiczna rzeczywistość pozafizyczna, do której odnosi religia.
Hick stwierdza, że w naszym zwyczajnym doświadczaniu świata kierujemy się zasadą krytycznego zaufania, która umożliwia nam funkcjonowanie na co dzień. W podobny sposób powinniśmy traktować doświadczenie religijne i uważać istnienie rzeczywistości transcendentnej za coś, co realnie wpływa na nasze życie. Jak jednak poradzić sobie z różnorodnością form doświadczenia religijnego? Hick proponuje podejście kantowskie, w którym rzeczywistość Transcendentna jest niepoznawalna, a dostępne są tylko kulturowo różnorodne interpretacje tej rzeczywistości. Wszystkie wielkie religie są równie skutecznymi sposobami objawiania Ostatecznej Rzeczywistości. Proponowana przez autora hipoteza pluralistyczna głosi, że każda religia jest tylko jedną i cząstkową, choć autentyczną, formą doświadczenia Tego, co samo jest Transcendentne i Niewysłowione. Współczesna duchowość, odpowiednia dla naszej świadomości istnienia ponadosobowej Rzeczywistości, powinna czerpać z praktyk różnych religii (teistycznych i nieteistycznych): modlitwy i kontemplacji chrześcijańskiej, medytacji zen, praktyk hinduistycznych, a nawet z przykładów działania aktywistów politycznych. Na koniec Hick rozważa możliwość istnienia po śmierci i skłania się do hipotezy reinkarnacyjnej, gdzie nasze życie jest twórczo kształtowane przez kolejne wcielenia. Wizja religii, jaką proponuje współczesnemu człowiekowi, sprowadza się do afirmacji wiary w to, w co każdy chce wierzyć, aby wszystkim było miło i przyjemnie.
John Hick, Nowe pogranicze religii i nauki. Doświadczenie religijne, neuronauka i Transcendentne, tłum. J. A. Lipski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2019, 350 s.
Ryszard Mordarski – profesor filozofii na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Zajmuje się filozofią religii, filozofią polityki oraz filozofią polską. Lubi literaturę piękną oraz muzykę (w szczególności koncerty na skrzypce i wiolonczelę).
Tekst jest dostępny na licencji: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.
< Powrót do spisu treści numeru.
Interesują Cię recenzje innych książek filozoficznych? Zajrzyj do naszego działu Omówienia i recenzje.
Skomentuj