Epistemologia Etyka Filozofia w szkole Historia filozofii starożytnej Lekcja filozofii Nowości wydawnicze Ontologia

Sokrates i syreny. 55 podróży filozoficznych po świecie podksiężycowym i nadksiężycowym

Sokrates i syreny 55 podróży filozoficznych
Z dumą przedstawiamy Państwu pomoc dydaktyczną zarówno dla uczniów rozpoczynających swoją przygodę z filozofią, jak i dla nauczycieli filozofii: Sokrates i syreny. 55 podróży filozoficznych po świecie podksiężycowym i nadksiężycowym. Ta przeszło 200-stronicowa publikacja zawiera ilustrowane teksty źródłowe wraz z objaśnieniami i pytaniami do dyskusji na lekcjach. Ma jeszcze jedną wielką zaletę – jest dostępna całkowicie za darmo! Pobierz wersję PDF poniżej.
Kliknij, aby pobrać Sokrates i syreny. 55 podróży filozoficznych po świecie podksiężycowym i nadksiężycowymPDF:

PDF

Download (PDF, 28.15MB)


Autora­mi opra­cow­a­nia są dr Marcin Iwan­ic­ki (wybór i opra­cow­anie tek­stów) i Mira Zyśko (ilus­trac­je), zwyciężczyni 28. edy­cji Olimpiady Filo­zoficznej (zob. wywiad z Mirą Zyśko na naszym por­talu). Zostało ono pomyślane jako uzu­pełnie­nie do – pub­likowanego na łamach mag­a­zynu „Filo­zo­fuj!” – cyk­lu prof. Jac­ka Woj­tysi­a­ka „Lekc­ja filo­zofii”, w którym omaw­ia obow­iązu­jącą pod­stawę pro­gramową z filo­zofii. Niemal wszys­tkie odcin­ki cyk­lu zostały zebrane > tutaj.

Wydaw­cą pub­likacji jest Wydawnict­wo Aca­d­e­mi­con.


Podziękowania od Autorów

Za opiekę i uwagi do wcześniejszej wersji tego dzieła dziękujemy Kalliope, Klio, Erato, Euterpe, Melpomenie, Polihymni, Talii, Terpsychorze i Uranii. Mamy nadzieję, że wezmą one na siebie część odpowiedzialności za zawarte w nim niedoskonałości. Za żadną z usterek nie ponosi natomiast winy sześcioro cnotliwych śmiertelników – Jacek Jarocki, Piotr Lipski, Wojtek Lewandowski, Joanna Teske, Sylwia Wilczewska i Jacek Wojtysiak – którzy podzielili się z nami swoimi pomysłami.

Oto słowo wstępne:

Pub­likac­ja ta jest przez­nac­zona dla uczniów szkoły śred­niej rozpoczy­na­ją­cych swo­ją przy­godę z filo­zofią. Zebral­iśmy w niej wszys­tkie lek­tu­ry obow­iązkowe zamieszc­zone w nowej pod­staw­ie pro­gramowej, a także kil­ka pow­iązanych z nimi tem­aty­cznie tek­stów ubocznych – zarówno filo­zoficznych, jak i lit­er­ac­kich. Pod tek­sta­mi zna­j­du­ją się pyta­nia mające ułatwić ich zrozu­mie­nie i kry­ty­czną analizę.

Całość skła­da się z sześ­ciu częś­ci: I. Sokrates i Pla­ton. II. Arys­tote­les. III. Epikureizm. IV. Sto­icyzm. V. Scep­ty­cyzm. VI. Aure­liusz Augustyn. Na początku wyboru zna­jdzie Czytel­nik oś chrono­log­iczną, mapę starożyt­nego świa­ta oraz mapę Aten z zaz­nac­zony­mi szkoła­mi filo­zoficzny­mi. Na końcu wyboru zamieś­cil­iśmy frag­ment pod­stawy pro­gramowej, który może być pomoc­ny w porząd­kowa­niu notatek. Ze wzglę­du na częste odniesienia do his­torii i mitologii greck­iej, jakie pojaw­ia­ją się u filo­zofów starożyt­nych, w trak­cie lek­tu­ry warto mieć pod ręką encyklopedię. 

W zamieszc­zonych w tym wyborze tek­stach zna­jdzie Czytel­nik sfor­mułowanie wielu najważniejszych prob­lemów filo­zoficznych, takich jak ist­nie­nie i natu­ra bóst­wa, struk­tu­ra świa­ta, nieśmiertel­ność duszy, kon­flik­ty wewnętrzne między rozumem, emoc­ja­mi i namięt­noś­ci­a­mi, natu­ra szczęś­cia i doskon­ałoś­ci moral­nej, wol­ność i odpowiedzial­ność moral­na, różni­ca między złudze­niem a rzeczy­wis­toś­cią czy granice naszej wiedzy. Przyjdzie mu zarazem obcow­ać z mis­trza­mi pióra, zręczny­mi dysku­tan­ta­mi, nietuzinkowy­mi i bar­wny­mi posta­ci­a­mi swoich cza­sów. Trze­ba uprzedz­ić, że niek­tóre z tych tek­stów napisane są językiem trud­nym i zakłada­ją­cym już pewne wyćwicze­nie w samodziel­nym myśle­niu – ich zrozu­mie­nie i doce­nie­nie wyma­ga więc uważnej i nier­az wielokrot­nej lek­tu­ry. Pię­kno filo­zofii, w odróżnie­niu od pięk­na syren, jest ukryte. Stąd tytuł: Sokrates i syreny.

Niek­tóre poglądy filo­zofów starożyt­nych mogą się dziś wydać skra­jne, a nawet bul­w­er­su­jące. Jak Sokrates może twierdz­ić, że zawsze wybier­amy to, co dla nas najlep­sze? Dlaczego Pla­ton pos­tu­lu­je ist­nie­nie przed­miotów nie­ma­te­ri­al­nych i nieśmiertel­nej duszy? Czy Arys­tote­les naprawdę sądzi, że człowiek nie może być uznany za szczęśli­wego, dopó­ki jego życie nie dobiegło koń­ca? Jak Epikur może nam wmaw­iać, że śmierć nie jest niczym strasznym, a Epik­tet – że miłość, bogact­wo i sława nie przy­czy­ni­a­ją się ani na jotę do szczęś­cia, ba, wręcz sto­ją mu na przeszkodzie? Czy scep­ty­cy twierdząc, że nic nie jest niepoz­nawalne, sami sobie nie przeczą? 

Na żadne z tych pytań nie otrzy­mamy telegraficznej odpowiedzi – nie tylko dlat­ego, że w starożyt­noś­ci nie było jeszcze telegra­fu – ale samo ich zadanie pozwala wnikli­wiej spo­jrzeć na świat i nasze własne życie. Nie musimy zgadzać się z Pla­tonem, że świat zmysłowy to tylko gra zwod­niczych cieni, by docenić jego intu­icję, iż świat może być czymś innym niż się wyda­je – być może odbi­ciem czegoś znacznie doskon­al­szego i niefizy­cznego, a może tylko, jak woleli­by powiedzieć epikure­jczy­cy i sto­icy, jed­nym z nieskończe­nie wielu światów fizy­cznych, na swój sposób doskon­ałym i rząd­zonym przez rozumne prawa.

Dzieła filo­zofów starożyt­nych mogą wywołać zach­wyt, mogą też wzbudz­ić sprze­ciw. Czy wol­no nam podzi­wiać społeczeńst­wa starożyt­nych Aten i Rzy­mu, w których za cenę niewol­nict­wa i dyskrymi­nacji kobi­et wyk­sz­tałceni mężczyźni mogli się odd­awać uciechom filo­zofii i sztu­ki? Czy w naszym niekła­manym podzi­wie dla Pla­tona i Arys­tote­le­sa jest coś moral­nie wąt­pli­wego? Czy mamy przys­tać na to, że dąże­nie do doskon­ałoś­ci jest ważniejsze niż dąże­nie do równoś­ci społecznej? Staw­ia­jąc te pyta­nia wkracza­my chcąc nie chcąc do krainy filo­zofii – i widać od razu, że jest ona tyleż wcią­ga­ją­ca, co niebez­piecz­na. Stąd również, jak się ter­az okazu­je wieloz­naczny, tytuł: Sokrates i syre­ny.

Ktoś mógł­by nat­u­ral­nie spy­tać: po co w ogólne zaj­mować się czymś tak nieprak­ty­cznym jak filo­zofia? I czym w ogóle jest to, co robią filozofowie?

Wprawdzie ety­mo­log­icznie filo­zofia to miłość mądroś­ci, ale już dawno wyszło na jaw, że filo­zo­fowie najbardziej kocha­ją dyskus­je i argu­men­ty. Dlat­ego w pyta­ni­ach i ćwiczeni­ach do tek­stów kładziemy nacisk na anal­izę tek­stu, na rac­je za i prze­ci­wko zawartym w nich wprost lub domyśl­nie tezom, oraz na rekon­strukcję prostych argu­men­tów. W ramkach zamieś­cil­iśmy wyjaśnienia niek­tórych narzędzi log­icznych niezbęd­nych do przeprowadzenia takich rekonstrukcji. 

Moż­na wskazać dwa najważniejsze pyta­nia, które zada­je filo­zof oce­ni­a­jąc wartość argu­men­tu: Czy przesłan­ki są prawdzi­we? Czy wniosek wyni­ka z przesłanek? Jeśli wszys­tkie przesłan­ki argu­men­tu są prawdzi­we, mówimy, że jest on poprawny mate­ri­al­nie, a gdy wniosek wyni­ka log­icznie z przesłanek – że jest poprawny for­mal­nie. Oto przykład­owy sposób, w jaki może­my zapisać argu­ment (będziemy się nim dalej posługiwać):

Przesłan­ka 1: Wszys­tko należy do bogów.

Przesłan­ka 2: Filo­zo­fowie są przy­jaciół­mi bogów.

Przesłan­ka 3: Przy­ja­ciele wszys­tko mają wspólne.

Wniosek: Wszys­tko należy do filozofów.

Sko­ro zaś wszys­tko należy do filo­zofów – to również bogact­wo, sława i powodze­nie w miłoś­ci. Tyle w odpowiedzi na słyszany nier­az zarzut, że filo­zofia jest niepraktyczna.

Spis treści

Słowo wstępne
Mapa starożytnej Grecji

I. SOKRATESPLATON

1. ŚWIAT PONADZMYSŁOWY
Platon, Alegoria jaskini

2. BÓG, KOSMOSZŁO
Platon, Druga podróż Sokratesa
Platon, Początek świata
Tukidydes, Zaraza w Atenach
Zbigniew Herbert, Dlaczego klasycy
Platon,  Dylemat Eutyfrona

3. DUSZA
Platon, Nieśmiertelność duszy
Platon, Mit Era
Platon, Zaprzęg uskrzydlonych koni
Homer, Odyseusz i syreny
Alfred Tennyson, Ulisses
Platon, Leontios i trupy
Platon, Rozterka Alkibiadesa
Owidiusz, Monolog zakochanej Medei
Eurypides, Monolog zdradzonej Medei

4. MIŁOŚĆ
Platon, Drabina Diotymy
Platon, Mit o Alkestis
Rainer, Maria Rilke, Alkestis
Platon, Mit o połówkach
Safona, Pieśń pożegnania

5. CNOTASZCZĘŚCIE
Platon, Pierścień Gygesa
Tukidydes, Dialog melijski
Mapa Aten

II. ARYSTOTELES

1. CNOTA, SZCZĘŚCIEDOBRA ZEWNĘTRZNE
Arystoteles, Szczęście jako działanie zgodne z rozumem i cnotą
Arystoteles, Cnota jako średnia miara
Arystoteles, Los Priama
Konstandinos Kawafis, Trojanie
Herodot, Rozmowa Solona z Krezusem
Herodot, Polikrates i zazdrość bóstwa

2. PRZYJAŹŃ
Arystoteles, Rodzaje przyjaźni 

3. SZTUKA
Arystoteles, Geneza twórczości poetyckiej
Arystotele, Zasady tragiczności 

III. EPIKUREJCZYCY

Epikur, List do Menoikeusa
Tytus Lukrecjusz Karus, Wieczność miniona i przyszła
Prodikos z Keos, Herakles na rozdrożach
Plutarch, Rozmowa Pyrrusa z Kineasem
Horacy, Do Deliusza

IV. STOICY

Epiktet, Obojętność wobec rzeczy od nas niezależnych
Epiktet, Zbrodnia Medei
Marek Aureliusz, Twierdza wewnętrzna
Zbigniew Herbert, Do Marka Aurelego
Zbigniew Herbert, Moja filozofia życia
Lucjusz Anneusz Seneka, Opatrzność i zło
Seneka, Błaźnica Harpasta
Horacy, Do Leukonoe

V. SCEPTYCY

Diogenes Laertios, Tropy sceptyckie
Platon, Człowiek jest miarą wszechrzeczy
Herodot, Zwyczaj jest panem wszystkiego

VI. AURELIUSZ AUGUSTYN

1. PRZEDWIEDZAWOLNOŚĆ
Homer, Śmierć Sarpedona
Lukian, Dzeus ma trudności w dyskusji
Augustyn Aureliusz, Przedwiedza boska a wolność człowieka
Augustyn Aureliusz, Przyszłość zapisana  w gwiazdach
Plutarch, Uczony i wieszczek

2. CNOTAWIEDZA
Aureliusz Augustyn, Bezinteresowne zło
Aureliusz Augustyn, Rozszczepiona wola

3. BÓG, KOSMOSZŁO
Aureliusz Augustyn, Skąd zło?
W. H. Auden, Musée des Beaux Arts 

Podstawa programowa (fragment)
Podziękowania
Polecana literatura


Pod­stawa pro­gramowa dostęp­na jest > tutaj.

Numery drukowane można zamówić online > tutaj. Prenumeratę na rok 2024 można zamówić > tutaj.

Dołącz do Załogi F! Pomóż nam tworzyć jedyne w Polsce czasopismo popularyzujące filozofię. Na temat obszarów współpracy można przeczytać tutaj.

2 komentarze

Kliknij, aby skomentować

  • Bardzo ciekawy pomysł na książkę. Jak na razie odbyłem “jedną” podróż i mi się bardzo spodobała. Wspaniale, że udostępniacie książki za darmo.

  • A propos Sokratesa, jest jednym z najwybitniejszych myślicieli, obok Jezusa Chrystusa /człowieka-Boga/ i Arystotelesa, jakich nasza ziemia wydała. I mimo że nie napisał niczego jak J. Chrystus /Arystoteles to niewątpliwie nadrobił-imponujace dzieła wszystkie!/.
    Sam Sokrates tak naprawdę nie został skazany za m.in. deprawacje młodzieży /pedereastie?!/, lecz za to, iż mówiąc delikatnie irytowal ludzi, udowadniając im, że są w swej masie i indywidualnie durniami/idiotami! Jak to w najglupszym systemie/ustroju, czyli demokracji! Dzisiaj to jest socjalizm/JKM/.
    Cha cha
    Z pozdrowieniami!

Wesprzyj „Filozofuj!” finansowo

Jeśli chcesz wesprzeć tę inicjatywę dowolną kwotą (1 zł, 2 zł lub inną), przejdź do zakładki „WSPARCIE” na naszej stronie, klikając poniższy link. Klik: Chcę wesprzeć „Filozofuj!”

Polecamy