Kliknij, aby pobrać Sokrates i syreny. 55 podróży filozoficznych po świecie podksiężycowym i nadksiężycowym w PDF:
Autorami opracowania są dr Marcin Iwanicki (wybór i opracowanie tekstów) i Mira Zyśko (ilustracje), zwyciężczyni 28. edycji Olimpiady Filozoficznej (zob. wywiad z Mirą Zyśko na naszym portalu). Zostało ono pomyślane jako uzupełnienie do – publikowanego na łamach magazynu „Filozofuj!” – cyklu prof. Jacka Wojtysiaka „Lekcja filozofii”, w którym omawia obowiązującą podstawę programową z filozofii. Niemal wszystkie odcinki cyklu zostały zebrane > tutaj.
Wydawcą publikacji jest Wydawnictwo Academicon.
Podziękowania od Autorów
Za opiekę i uwagi do wcześniejszej wersji tego dzieła dziękujemy Kalliope, Klio, Erato, Euterpe, Melpomenie, Polihymni, Talii, Terpsychorze i Uranii. Mamy nadzieję, że wezmą one na siebie część odpowiedzialności za zawarte w nim niedoskonałości. Za żadną z usterek nie ponosi natomiast winy sześcioro cnotliwych śmiertelników – Jacek Jarocki, Piotr Lipski, Wojtek Lewandowski, Joanna Teske, Sylwia Wilczewska i Jacek Wojtysiak – którzy podzielili się z nami swoimi pomysłami.
Oto słowo wstępne:
Publikacja ta jest przeznaczona dla uczniów szkoły średniej rozpoczynających swoją przygodę z filozofią. Zebraliśmy w niej wszystkie lektury obowiązkowe zamieszczone w nowej podstawie programowej, a także kilka powiązanych z nimi tematycznie tekstów ubocznych – zarówno filozoficznych, jak i literackich. Pod tekstami znajdują się pytania mające ułatwić ich zrozumienie i krytyczną analizę.
Całość składa się z sześciu części: I. Sokrates i Platon. II. Arystoteles. III. Epikureizm. IV. Stoicyzm. V. Sceptycyzm. VI. Aureliusz Augustyn. Na początku wyboru znajdzie Czytelnik oś chronologiczną, mapę starożytnego świata oraz mapę Aten z zaznaczonymi szkołami filozoficznymi. Na końcu wyboru zamieściliśmy fragment podstawy programowej, który może być pomocny w porządkowaniu notatek. Ze względu na częste odniesienia do historii i mitologii greckiej, jakie pojawiają się u filozofów starożytnych, w trakcie lektury warto mieć pod ręką encyklopedię.
W zamieszczonych w tym wyborze tekstach znajdzie Czytelnik sformułowanie wielu najważniejszych problemów filozoficznych, takich jak istnienie i natura bóstwa, struktura świata, nieśmiertelność duszy, konflikty wewnętrzne między rozumem, emocjami i namiętnościami, natura szczęścia i doskonałości moralnej, wolność i odpowiedzialność moralna, różnica między złudzeniem a rzeczywistością czy granice naszej wiedzy. Przyjdzie mu zarazem obcować z mistrzami pióra, zręcznymi dyskutantami, nietuzinkowymi i barwnymi postaciami swoich czasów. Trzeba uprzedzić, że niektóre z tych tekstów napisane są językiem trudnym i zakładającym już pewne wyćwiczenie w samodzielnym myśleniu – ich zrozumienie i docenienie wymaga więc uważnej i nieraz wielokrotnej lektury. Piękno filozofii, w odróżnieniu od piękna syren, jest ukryte. Stąd tytuł: Sokrates i syreny.
Niektóre poglądy filozofów starożytnych mogą się dziś wydać skrajne, a nawet bulwersujące. Jak Sokrates może twierdzić, że zawsze wybieramy to, co dla nas najlepsze? Dlaczego Platon postuluje istnienie przedmiotów niematerialnych i nieśmiertelnej duszy? Czy Arystoteles naprawdę sądzi, że człowiek nie może być uznany za szczęśliwego, dopóki jego życie nie dobiegło końca? Jak Epikur może nam wmawiać, że śmierć nie jest niczym strasznym, a Epiktet – że miłość, bogactwo i sława nie przyczyniają się ani na jotę do szczęścia, ba, wręcz stoją mu na przeszkodzie? Czy sceptycy twierdząc, że nic nie jest niepoznawalne, sami sobie nie przeczą?
Na żadne z tych pytań nie otrzymamy telegraficznej odpowiedzi – nie tylko dlatego, że w starożytności nie było jeszcze telegrafu – ale samo ich zadanie pozwala wnikliwiej spojrzeć na świat i nasze własne życie. Nie musimy zgadzać się z Platonem, że świat zmysłowy to tylko gra zwodniczych cieni, by docenić jego intuicję, iż świat może być czymś innym niż się wydaje – być może odbiciem czegoś znacznie doskonalszego i niefizycznego, a może tylko, jak woleliby powiedzieć epikurejczycy i stoicy, jednym z nieskończenie wielu światów fizycznych, na swój sposób doskonałym i rządzonym przez rozumne prawa.
Dzieła filozofów starożytnych mogą wywołać zachwyt, mogą też wzbudzić sprzeciw. Czy wolno nam podziwiać społeczeństwa starożytnych Aten i Rzymu, w których za cenę niewolnictwa i dyskryminacji kobiet wykształceni mężczyźni mogli się oddawać uciechom filozofii i sztuki? Czy w naszym niekłamanym podziwie dla Platona i Arystotelesa jest coś moralnie wątpliwego? Czy mamy przystać na to, że dążenie do doskonałości jest ważniejsze niż dążenie do równości społecznej? Stawiając te pytania wkraczamy chcąc nie chcąc do krainy filozofii – i widać od razu, że jest ona tyleż wciągająca, co niebezpieczna. Stąd również, jak się teraz okazuje wieloznaczny, tytuł: Sokrates i syreny.
Ktoś mógłby naturalnie spytać: po co w ogólne zajmować się czymś tak niepraktycznym jak filozofia? I czym w ogóle jest to, co robią filozofowie?
Wprawdzie etymologicznie filozofia to miłość mądrości, ale już dawno wyszło na jaw, że filozofowie najbardziej kochają dyskusje i argumenty. Dlatego w pytaniach i ćwiczeniach do tekstów kładziemy nacisk na analizę tekstu, na racje za i przeciwko zawartym w nich wprost lub domyślnie tezom, oraz na rekonstrukcję prostych argumentów. W ramkach zamieściliśmy wyjaśnienia niektórych narzędzi logicznych niezbędnych do przeprowadzenia takich rekonstrukcji.
Można wskazać dwa najważniejsze pytania, które zadaje filozof oceniając wartość argumentu: Czy przesłanki są prawdziwe? Czy wniosek wynika z przesłanek? Jeśli wszystkie przesłanki argumentu są prawdziwe, mówimy, że jest on poprawny materialnie, a gdy wniosek wynika logicznie z przesłanek – że jest poprawny formalnie. Oto przykładowy sposób, w jaki możemy zapisać argument (będziemy się nim dalej posługiwać):
Przesłanka 1: Wszystko należy do bogów.
Przesłanka 2: Filozofowie są przyjaciółmi bogów.
Przesłanka 3: Przyjaciele wszystko mają wspólne.
Wniosek: Wszystko należy do filozofów.
Skoro zaś wszystko należy do filozofów – to również bogactwo, sława i powodzenie w miłości. Tyle w odpowiedzi na słyszany nieraz zarzut, że filozofia jest niepraktyczna.
Spis treści
Słowo wstępne
Mapa starożytnej Grecji
I. SOKRATES i PLATON
1. ŚWIAT PONADZMYSŁOWY
Platon, Alegoria jaskini
2. BÓG, KOSMOS I ZŁO
Platon, Druga podróż Sokratesa
Platon, Początek świata
Tukidydes, Zaraza w Atenach
Zbigniew Herbert, Dlaczego klasycy
Platon, Dylemat Eutyfrona
3. DUSZA
Platon, Nieśmiertelność duszy
Platon, Mit Era
Platon, Zaprzęg uskrzydlonych koni
Homer, Odyseusz i syreny
Alfred Tennyson, Ulisses
Platon, Leontios i trupy
Platon, Rozterka Alkibiadesa
Owidiusz, Monolog zakochanej Medei
Eurypides, Monolog zdradzonej Medei
4. MIŁOŚĆ
Platon, Drabina Diotymy
Platon, Mit o Alkestis
Rainer, Maria Rilke, Alkestis
Platon, Mit o połówkach
Safona, Pieśń pożegnania
5. CNOTA I SZCZĘŚCIE
Platon, Pierścień Gygesa
Tukidydes, Dialog melijski
Mapa Aten
II. ARYSTOTELES
1. CNOTA, SZCZĘŚCIE I DOBRA ZEWNĘTRZNE
Arystoteles, Szczęście jako działanie zgodne z rozumem i cnotą
Arystoteles, Cnota jako średnia miara
Arystoteles, Los Priama
Konstandinos Kawafis, Trojanie
Herodot, Rozmowa Solona z Krezusem
Herodot, Polikrates i zazdrość bóstwa
2. PRZYJAŹŃ
Arystoteles, Rodzaje przyjaźni
3. SZTUKA
Arystoteles, Geneza twórczości poetyckiej
Arystotele, Zasady tragiczności
III. EPIKUREJCZYCY
Epikur, List do Menoikeusa
Tytus Lukrecjusz Karus, Wieczność miniona i przyszła
Prodikos z Keos, Herakles na rozdrożach
Plutarch, Rozmowa Pyrrusa z Kineasem
Horacy, Do Deliusza
IV. STOICY
Epiktet, Obojętność wobec rzeczy od nas niezależnych
Epiktet, Zbrodnia Medei
Marek Aureliusz, Twierdza wewnętrzna
Zbigniew Herbert, Do Marka Aurelego
Zbigniew Herbert, Moja filozofia życia
Lucjusz Anneusz Seneka, Opatrzność i zło
Seneka, Błaźnica Harpasta
Horacy, Do Leukonoe
V. SCEPTYCY
Diogenes Laertios, Tropy sceptyckie
Platon, Człowiek jest miarą wszechrzeczy
Herodot, Zwyczaj jest panem wszystkiego
VI. AURELIUSZ AUGUSTYN
1. PRZEDWIEDZA A WOLNOŚĆ
Homer, Śmierć Sarpedona
Lukian, Dzeus ma trudności w dyskusji
Augustyn Aureliusz, Przedwiedza boska a wolność człowieka
Augustyn Aureliusz, Przyszłość zapisana w gwiazdach
Plutarch, Uczony i wieszczek
2. CNOTA A WIEDZA
Aureliusz Augustyn, Bezinteresowne zło
Aureliusz Augustyn, Rozszczepiona wola
3. BÓG, KOSMOS I ZŁO
Aureliusz Augustyn, Skąd zło?
W. H. Auden, Musée des Beaux Arts
Podstawa programowa (fragment)
Podziękowania
Polecana literatura
Podstawa programowa dostępna jest > tutaj.
Bardzo ciekawy pomysł na książkę. Jak na razie odbyłem “jedną” podróż i mi się bardzo spodobała. Wspaniale, że udostępniacie książki za darmo.
‘A propos Sokratesa, jest jednym z najwybitniejszych myślicieli, obok Jezusa Chrystusa /człowieka-Boga/ i Arystotelesa, jakich nasza ziemia wydała. I mimo że nie napisał niczego jak J. Chrystus /Arystoteles to niewątpliwie nadrobił-imponujace dzieła wszystkie!/.
Sam Sokrates tak naprawdę nie został skazany za m.in. deprawacje młodzieży /pedereastie?!/, lecz za to, iż mówiąc delikatnie irytowal ludzi, udowadniając im, że są w swej masie i indywidualnie durniami/idiotami! Jak to w najglupszym systemie/ustroju, czyli demokracji! Dzisiaj to jest socjalizm/JKM/.
Cha cha
Z pozdrowieniami!